بلاد شاپور

تاریخچه مختصر بافت قدیم دهدشت: دوران شكل گیری بافت قدیم : بدرستی روشن نیست شهر دهدشت از چه زمانی پایه گذاری و تاسیس گردید. با این وجود منابع جغرافیای تاریخی از ناحیه به نام بلاد شاپور نام می برند. ابن بلخی ( قرن هشتم ه.ق) می نویسد: ناحیه بلاد شاپور بین فارس و خوزستان قرار داشته ، زمانی پر جمعیت بود . حمدا… مستوفی( قرن هشتم ه.ق) به این موضوع نیز اشاره دارد. هاینس گاوبه ، مولف كتاب ارجان كهگیلویه می گوید: در نیمه دوم قرن ششم ه.ق لر بزرگ كه ناحیه حكومتی خود را به یك دولت شكوفایی بدل كرده بود كوه گیلویه را توسط سنقر سلغری ( 543-556 ه.ق ) به عنوان پادشاه خدماتی كه علیه شبانكارگان صورت گرفته بود به اتابك ابوطاهر ( 543-600 ه.ق) واگذار كرد. در آن زمان تا پایان دوران مغول ، ( جومه) مركز اصلی بلاد شاپور بود و جانشین دوره بعدی آن دهدشت بوده است. با توجه به گفته های فوق بایستی شروع پی ریزی شهر دهدشت را پس از دوران مغول و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو نمود و بافت قدیم دهدشت را منسوب به دوره صفوی دانست. امامزاده معصوم: بقعه امازاده معصوم در جنوب بافت و به فاصله یكصد متری جنوب مسجد جامع و در غرب حمام ضلع شرقی بافت قرار دارد . پوشش گنبدی امامزاده بخاطر حجم و ارتفاع آن از نقاط مختلف بافت پیداست و بعنوان شاخص و نقطه عطفی در بافت قدیم بوده و شامل حرم ، نمازخانه ، زائر سرا ، و محوطه ورودی می‌باشد . بنا با گنبدی رفیع و تزئینات كاربندی ظریف زیر گنبد كه بر پلانی مربع و با مصالح ساختمانی سنگ لاشه و ملاط گچ بیش از چند قرن پا برجا و مقاوم ایستاده است. بقعه داری صحن زیر گنبد و قبری منسوب به امامزاده معصوم می باشد . ورودی بقعه در جانب شمالی شرقی است كه ابتدا به شبستانی با طاق و چشمه وارد و سپس به صحن ختم می‌گردد. پروفسور هاینس گاوبه ، در باره امامزاده معصوم می‌نویسد : این بنا تركیب ویژه‌ای دارد و آن اینكه تشكیل شده از گنبدی كه كف زیر آن از سنگ بوده است . این كف سنگی ظاهراً بعدا تعمیر شده است . در ارتباط با پهن تر كردن محوطه زیر گنبد ، این محل بعداً تعمیر گردیده و سطح زمین آن نیز بالاتر آمده است. كاروانسرا: كاروانسرای بزرگ شهر دهدشت كه از جمله بناهای عمومی مرتبط با بافت قدیم شهر بوده طی عملیات خاكبرداری در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی كهگیلویه و بویر احمد از دل خاك بیرون كشیده شده و با توجه به یافته های معماری عملیات مرمت و ساماندهی آن در حال انجام است. كاروانسرا چهار گوشه و شامل یك حیاط مركزی و گرداگرد حیاط 36 حجره قرار گرفته كه یكی از آنها محل پخت و پز نان كاروانسرا بوده است. حیاط مستطیل شكل كه دارای باغچه هایی در طرفین و چاه آب آشامیدنی در مركز می‌باشد. در قسمت ورودی شمالی آن بقایای بازار بزرگی مشهود است كه حجره های كاروانسرا جایگاه استراحت و بیتوته تجار و بازرگانان و سایر مسافرین در زمان رونق شهر بوده است. مسجد جامع بافت تاریخی: از آنجایی كه مسجد جامع در قدیم به عنوان مركز ثقل و به عنوان نقطه مركزی و محل تصمیم گیری و تجمع مردم جهت انجام امور شخصی ، اجتماعی ، اقتصادی و مذهبی بوده پس به ناچار راه¬های ارتباطی و یا بیشتر تاسیسات عمومی اكثرا در اطراف مسجد جامع می‌باشد . مسجد جامع شهر قدیم دهدشت در میان بافت و بین دو گذر قرار داشته است در هنگام آبادانی دارای شبستانی با گنبد بزرگ بوده كه می توان گفت بزگترین گنبد در بافت قدیم متعلق به همین مسجد بوده است. علاوه بر این دارای حجره هایی در اطراف حیاط مركزی و دالان ورودی و چاه آب و وضو خانه نیز بوده است. بنا از دو بخش شبستان و حیاط تشكیل شده است . شبستان بر روی چهارده عدد ستون استوار شده است . در داخل حیاط حوض و چاه آب برای وضو تعبیه شده بود كه قسمتی از حوض سنگی آن هنوز باقی مانده است. ساختمان مسجد جامع در زیر آوار می‌باشد. مسجد مورك: این مسجد در میان بافت قدیمی شهر دهدشت واقع شده است. فضای این مسجد دارای سه بخش اصلی ورودی، شبستان و حیاط می باشد. ورودی با پوشش گنبدی و تاسیسات جنبی (‌ وضو خانه ، حلقه چاه و اتاق كناری ) است . شبستان دارای سه چشمه طاق رو به حیاط با پوشش گنبدی ساده است كه بر چهار پایه ضخیم مكعب شكل و دیوار جنوبی استوار شده است. ساختمان پایه ها و دیوار جنوبی ، اسپرهای شرقی و غربی شبستان از لاشه سنگ و ملاط گچ بر پا شده و قوسهای باربر كه بر شاخه های گچی شكل گرفته اند ، از سنگ و گچ ساخته شده‌اند كه بر دیواره جنوبی و پایه های چهار گانه متكی هستند. پوشش طاقهای سه گانه مسجد از سنگ با ملاط گچ است و بر روی آنها با لایه ای از كاهگل پوشانده شده است. محراب اصلی روی دیوار جنوبی طاق میانی شبستان جاسازی شده است. وضو خانه در سمت شمالی دالان ورودی جای گرفته است ، چاه آب در گوشه جنوب غربی فضای حوض خانه قرار دارد. امامزاده پیر غازی ( جعفر ): در محله رواق از بافت تاریخی دهدشت امامزاده پیر غازی با نوع معماری خاص خود به صورت تك بنایی باقی مانده است . امامزاده داری گنبدی به شكل پلكانی است كه در نمای داخلی عرقچین زیر گنبد انعكاس یافته است و در شهر دهدشت بی همتاست. پلان امامزاده چهار گوش كه قسمت میانی گنبد فرو ریخته است گنبد خانه شامل یك اتاق با پلان مربع در كنار می باشد. كه در بین این دو فضا مقبره امامزاده واقع گردیده است. گنبد شاخ بزی تند از داخل دارای مقرنس و خارج از آن به صورت پله پله تزئین شده است و قابل مقایسه با گنبد لیشتر گچساران ، دانیال شوش ، امامزاده عبدالله شوشتر است. در داخل و كناره های آن گچ بری ساده بچشم می خورد. آقای پروفسور گاوبه در كتاب خود درباره این امامزاده می گوید كه این مكان را دهدشتی ها امامزاده چله خانه می نامند و چنین می نویسد: شاید مقصود آنها چله خانه ( مكانی كه مردم در موقع روز بدانجا می روند ) باشد. این بنا به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره سلجوقی می باشد. امامزاده ابراهیم: این بنا در مجاورت مجموعه كاروانسرا و شهر قدیم دهدشت واقع شده است. امامزاده ابراهیم مجموعه‌ای منظم است. از نحوه ساخت آن می توان به اهمیت آن در گذشته پی برد. در ساخت این بنا از مصالح بومی استفاده شده كه عمدتاً گچ و سنگ می‌باشد. بنا از دو قسمت گنبد خانه و حیاط تشكیل شده است. ابعاد بنا 18.60*8.60 متر می باشد كه در مجموع دارای 167.56 مترمربع وسعت دارد. دارای دو ایوان در ضلع غربی بنا و یك ایوان در ضلع جنوبی حیاط مركزی و دیواری دور تا دور حیاط را احاطه كرده است. یك ورودی كوچك امكان دسترسی را از حیاط به بیرون میسر می كند. در داخل حیاط قبوری از دوران معاصر به چشم می خورد كه همگی فاقد سنگ قبر می باشند. در این ایوان نیز طاقچه ها تكرار شده است . اتاق گنبد خانه دارای پلان مربع شكل كه با زدن گوشواره ها دایره پای گنبد را درست كرده اند. اكنون نیمه غربی و جنوبی گنبد به جا مانده و مابقی تخریب شده است. حمام كهیار: این حمام روبروی كاروانسرای دهدشت و در كنار امامزاده ابراهیم واقع گردیده است دارای سه قسمت سربینه و میان در و گرمخانه می باشد. سر در ورودی گنبدی شكل كه در زیر گنبد آن تزئینات زیبایی به شكل هشت ضلعی بكار رفته است. بخش سرینه ( رختكن ) كه در وسط آن حوضی مستطیل شكل كه در طرفین شرقی و غربی آن دو حوضچه كه جهت پاشویی برای ورود استراحت-گاه¬ها و رختكن اجرا گردیده است دارای گنبد با تزئیناتی در گوشه ها بوده و نورگیری بشكل 8 ضلعی در سقف آن به فضای سربینه واقع گردیده با یك پیچ خمی طراحی شده كه مانع از تبادل مستقیم و حرارت و دید مستقیم به بخش گرمخانه می شود. گرمخانه حمام در سطحی پایین تر سربینه با غرفه هایی در اطراف كه حوضچه هایی در آنها می باشد جهت استحمام و آبتنی و … بوده است. آب حمام پس از گرم شدن به حوضچه ها و سرویسهای بهداشتی و نقاط دیگر حمام هدایت می گردیده است. انبار هیزم – آتشدان پس از طی مسیر گربه روهای زیر گرمخانه از طریق كانالهایی به پشت بام حمام هدایت می گردیده اند و باعث گرم شدن كف و بدنه حمام می شده است.

بلاد شاپور