سنگ نگاره ها، كهن ترين آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند كه در آنها رمز و رازهاي فراواني نهفته است و از بهترينپنجره هاي رو به گذشته هاي دور مي باشند كه از طريق آنها مي توان از منظرهاي Perspective گوناگون زندگي انسان‌هاي اعصار كهن را رصد كرد.

-------------------------------

سنگ نگاره چيست؟

به زبان ساده به هرتصوير و نگارشي بر روي سنگ، سنگ نگاره مي گويند. به نظر غربي ها: اگراين نوشته ها يا نقاشي ها، برروي سنگ با رنگ يا امثال آن باشد به آنها ((Pictographs)) و اگر نقوش يا نوشته ها ازطريق كنده كاري ها (حك يا حجاري مثبت يا منفي – توضيح: در حکاکي مثبت نوشتار برجسته است و در حکاکي منفي نوشتار فرورفته و خالي است ) بر روي سنگ ها انجام شده باشد به آنها ((Petroglyphs.petrographs)) ميــگويند. اغلب در درون غارهاي قديمي از نقاشي يا نوشته هاي با رنگ استفاده شده ((Pictographs )) كه عموماً عمر آنها در برابر عوامل طبيعي بسيار كوتاه است و علت ماندگاري آنها از هزاران سال قبل تا كنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آنها در برابر عوامــــــل طبيعي بوده است. اما سنگ نگــــــــاره هاي كنده كـاري شده (Petroglyph ) علاوه بر اينكه در غــــارها كشف شده اند، در محــــــوطه هاي باز و بيرون غـــار ها نيز وجود دارند. تعداد زيادي از سنگ نگاره هاي محيط هاي باز در برابر عوامل طبيعي مثل سرما، گرما، باد، باران و يخ زدگي از بين رفته و مي روند.

درباره سنگ نگاره های ایران Iran Petroglyphs ,آثار علائم و نشانه های حکاکی شده بر روی سنگها و صخره ها

نگارنده در كنار تخته سنگي با نقوش حكاكي شده petroglyphs چندين هزار ساله در تيمره

به تعبیری بستر به وجود آمدن حروف رمزی، خط، تبادل پـیام، زبان، تاریخ، اسطوره ‌ها، هنر و فرهنگ از سنگ نگاره هاست و آنها يكي از بهترین ابزارهای رمزگشایی ماقبل تاریخ هستند .

هنرهاي صخره اي (RockArts) اسناد دست اولي هستند كه پژوهشگران را با “ترجمان” فرهنگ ها در اقليم ها و زمان هاي مختلف آشنا مي‌‌کنند و سخن گفتن آنها با كمك تصاویر و نشانه‌هايي است كه اغلب در همه ي زمان ها و مكان ها براي همه ي ملل جهانيكسان بوده است.

سنگي گردي كه طي هزاران سال هنرمندان متعدد برآن خلق هنر كرده اند كه هركدام بيانگر نوعي انديشه و پيام مي باشند.

محل : دهتل بستك هرمزگان عكاس: محمد ناصري فرد تاریخ : بهار ۱۳۸۹

سنگ نگاره ها از مباني هنر بشري محسوب مي شوند و براي كساني كه تمايل به فعاليت درعرصه هاي مختلف هنري دارند از ياري گرهاي بسيار خوب مـي باشند. از طرف ديگر براي استقرار هنر: طراحان لباس، فرش، تزيينات، پيكره سازان، سفالگران، تزيينان داخل ساختمان و گچ بري ها، كرافيست ها، طرح آفريني هاي روي ظروف و… بسيار زيبا و الهام بخش هستند و نمايه هاي ملي و كهن ايران را تداعي مي كنند.

محوطه های سنگ نگاره ها کتاب هایي سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان آنـها، در دوره‌های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبان مشخصي برای گویش و خطی برای نوشتن نداشت (دوران غارنشيني)، به واسطه ي آنها سخن گفته و زندگی خود و دیگران و حتی محیط اقلیمی خود را تصویر کرده است. تعداد آنها فقط در یک منطقه ي محدود در ایران به بیش از ۲۱ هزار[۱] مورد مي رسد که عمر بعضی از آنها چهل هزار سال است^{^[۲]} و بشر تاکنون موفق به کشف هیچ پدیده ي تاریخی و هنری بدین قدمت نشده است.

مولاژ كهنترين خط ايران Linear (ق۲۳۰۰ ق.م ) كه در تيمره كشف شده و هم اكنون در مجموعه فرهنگي تاريخي كاخ نياوران است.

محل: كتيبه اصلي: تيمره ( خمين) كشف و عكس: محمد ناصري فرد تاريخ: بهار ۱۳۸۷

ابزارهاي به كاربرده شده براي حك و خلق سنگ نگاره هاي حكاكي شده نيز بر اساس قدمت و دوره ي تاريخي آنها متفاوت است كه در ايران از كوبش سنگ ( آذرين) بر سنگ، درشت ني شكاري كه قبلا گوشتش را به دندان كشيده بوده برسنگ و فلز برسنگ استفاده شده است قدمت سنگ نگاره هاي ايران از ۴۰۸۰۰ سال تا ۲۵۶ سال پيش متفاوت است كه كهن ترين رنگين نگاره هاي ايران در غار يافته لرستان كشف شده كه ۴۰۰۰۰سال قدمت دارد^{^[۳]} و كهن ترين نمونه حكاكي شده در ايران هم در تيمره است كه قدمت آن به ۴۰۸۰۰ سال پيش مي رسد^{^[۴]}

لازم به ذكر است كه براي اولين بار در ايران و شايد دنيا سير تطورخط از: خطوط تصويري Pictogram، انديشه نگارIdeogram، سطريLinear.[5] ( ۲۳۰۰ق.م) يا (ProtoElamite)، نشان هاي خطوط مخطط ايلام كهن (هندسي)، (Strichschrift)، خطوط پهلوي، خطوط عربي (۹۰۶ سال پيش)، خطوط كوفي، خطوط فارسي تا حداقل ۲۵۰ سال پيش^{^[۶]} كشف مي شود.

تعداد كلي سنگ نگاره هاي مكشوفه در ايران تاكنون به بيش از ۵۰۰۰۰ مورد مي رسد كه در ۲۴ استان ايران پراكنده اند.

اغلب آنها را ما طي مدت بيش از ۱۰ سال موفق به كشف يا گزارش آنها شده ايم كه شرح مبسوط آنها در قالب چند جلد كتاب انتشار يافته است.

يكي از رنگين نگاره هاي غار يافته در لرستان كه قدمت آن به ۴۰۰۰۰ سال پيش مي رسد و در سال ۱۳۸۶ توسط پرفسور مارسل اوت، ديرينه شناس بلژيكي كربن سنجي شده است. عكاس: امين آزاد بخت

۱- رنگين نگاره ها Pictographs:

كه از تركيبات رنگي دوده آتش و چربي، خون حيوانات و عصاره گياهان، گل اخري و شيره گياهان يا تركيبي از همه ي آنها كه در غارها و شكاف هاي عميق كوه ها خلق شده اند. همان طور كه ذكر شد، كهن ترين رنگين نگاره ايران ۴۰۰۰۰ سال قدمت دارد كه در غار يافته لرستان كشف شده است.

تعداد رنگين نگاره ها در ايران نسبت به سنگ نگاره هاي حكاكي شده بسيار كم و محدود هستند و نقاطي كه در آنها تا كنون رنگين نگاره كشف شده بدين قرار هستند. البته لازم به ذكر است كه بيشترين و كهن ترين رنگين نگاره هاي ايران درغارهاي لرستان كشف شده اند.

الف- غارهاي هميان يك و دو و ميرملاس در اطراف كوهدشت لرستان و دوشه، يافته و كلماكره در ديگر نقاط استان لرستان

ب- اشكفت آهوي بستك در استان هرمزگان

پ- اشکفت لاشکورگوییه میمند در استان كرمان

ج- اشكفت نرگسلو در اطراف بجنورد در استان خراسان شمالي

نگارنده در كنار رنگين نگاره هاي Pictographs رشته كوه هوميان (سنگ مهرداد). محل: كوهدشت لرستان. قدمت: ۱۰۰۰۰ ق.م تاريخ : شهريور ۱۳۹۴

۲– سنگ نگاره هاي حكاكي شده Petroglyphs :

اين گونه سنگ نگاره ها، بيشترين سنگ نگاره هاي مكشوفه در ايران را تشكيل مي دهند كه در نقاط مختلف ايران پراكنده اند و موقعيت هاي مكاني آنها بدين قرار است:

آذربایجان شرقی (ارسباران)، آذربایجان غربی (خره هنجران مهاباد)، اصفهان (گلپایگان، پشتکوه خوانسار، تیران، نجف آباد، دماب، برزک کاشان، روستاي نشلج، باغبادران و ميمه )، اردبیل (شهریری، شيخ مدي و قلعه قهقهه مشگین شهر)، تهران (روستای دولت آباد شهریار، کوه کفترلو)، خراسان جنوبی (لاخ مزار بیرجند، تنگل استاد، بیژائم و نهبندان)،خراسان رضوی (طرقبه، شانديز و نيشابور)،خراسان شمالی(نرگسلو و جربت بجنورد و بام صفی آباد اسفراين )،خوزستان ( اشکفت لم گردوي شوشتر)، زنجان(غار اژدها، ابهر، روستاي ویر)، سیستان و بلوچستان (سراوان، سرباز، خاش، گُشت، نیکشهر، نازیل، قصرقند و بزمان)، سمنان (کوه چهل دختران رشم، دامغان)، کرمان (میمند، شاه فیروز سيرجان، فراش جيرفت، سرچشمه و رفسنجان)، کردستان (دهگلان، سارال، کنچرمی بیجار، هورامان و غار کرفتو)، کرمانشاه (سرخه لیزی‌ها و چشمه سهراب مرآوزا، دینور، سنقر و هرسين)، فارس (آباده، قير كازرون )، قزوین (چلمبر، یازلیو قلیج کندی، يري جان يازقلي، آقاقويي و بيانلو بوئین زهرا)، قم (سنگستون و کهک)، لرستان(ميرملاس و همیان کوهدشت، خمه الیگودرز، میهد بروجرد، دره یال ازنا، غار يافته و غار دوشه)، مازندران (روستای ییلاقی نوا در بخش بالا لاریجان آمل)، استان مرکزی ( ابراهیم آباد اراك، احمد آباد خنداب، فارسي جان، شازند، سوسن آباد فراهان، پشتگدار محلات، ساروق، سربند، راونج دليجان، یساول کمیجان و محوطه هاي سي و يك گانه تیمــــره خمین)، هـرمـزگان (اشکفت آهو و دهتل بستک و رويدر بندر خمير)، همدان (دره شهرستانه الوند، دره گنجنامه، مهرآباد نوشیجان ملایر و مریانج و نهاوند، کوه های آردوشان يا اُردوشاهان) و یزد (دره نهرین طبس، کوه ارنان، کوه هبخته، کوه سرخ ندوشن، روستاي نصرآباد تفت، شواز، دره گنج، اردكان‏ و بهاباد).

يك بوم در كنار شعار جهاني يونسكو كه پر از نقش هاي متعدد است و بيشترين آنها بزكوهي است ، همان نقش هايي كه در هزاره هاي بعد دست مايه هنرمندان سفالگر و مفرغ كار مي شود. محل: تيمره (كوه هاي اطراف خمين )

كشف و عكس: محمد ناصري فرد قدمت: از هزاره دوم تا هفتم ق.م تاريخ: زمستان ۸۲

– آخرين سن سنجي سنگ نگاره ها در ايران با طيف سنجي عمومي شتاب دهنده در سال ۱۳۸۷ صورت گرفت و ما موفق شديم در زماني كوتاه يك مجموعه آماري نسبتا خوب از نمونه هاي تصادفي سنگ نگاره هاي ايران به دست آوريم كه كاري بسيار جالب بود ولي ناقص و نيازمند كارهاي سيستماتيك، گسترده و جامع تر است .

براي نخستين بار در ايران يك طبقه بندي از نقوش سنگ نگاره هاي ايران بر اساس فراواني و بيشترين تكرار صورت گرفت كه در زير جدول مورد نظر معرفي مي گردد كه در گستره ي فلات ايران هم معنا دار است.

يكي از شاخصه هاي منحصر بفرد سنگ نگاره هاي ايران، پيوستگي نقوش سنگ نگاره هاي( بزكوهي) ماقبل تاريخي با طرح هاي روي سفالينه ها، پيكره هاي مفرغي ماقبل تاريخي ، طرح زير اندازها ، خالكوبي روي دستان عشاير ، مراسم و آيين ها ( تكم چي و تكم گرداني و سنگ چسباندن بر روي نقوش سنگ نگاره ها و… ) است كه نشان از انتزاعي بودن طرح روي سفالينه ها و … و پيوستگي ايده ها از نقاشي هاي درون غارها و كوه ها تا هنرهاي امروزي دارد .

يكي از نقاطي كه بيشترين سنگ نگاره هاي ايران را به خود اختصاص داده محوطه هاي سي و يك گانه تيمره ( كوه هاي اطراف خمين) در مركز ايران است كه تعداد آنها به بيش از بيست و يك هزار مورد سنگ نگاره مي رسد كه شايد بتوان گفت كهن ترين آثار تاريخي و هنري مكشوفه در ايران در ديار است. تيمره موزه ي بي سقفي است به وسعت ۱۵۰ كيلومتر مربع كه سقف ندارد و نگارخانه ي كهني است هنرمندان فراواني طي هزاران سال بر ديواره ي كوه ها و دره هاي آنها هنر آفريني كرده اند و با بشريت از گذشته هاي بسيار دور سخن مي گويند.

كار جالب و منحصر فردي در ايران و شايد جهان توسط بعضي پژوهشگران و باستان شناسان آزاد ايران در حال انجام است و آن چاپ كتاب تطبيق نقوش سنگ نگاره هاي كهن ايران با كشورهاي پنج قاره جهان است كه در نوع خود بسيار جالب و هيجان انگيز است و در آينده در خصوص جزئيات محتواي آن بيشتر توضيح خواهيم داد..

معرفي اين آثار شگفت انگيز در عرصه هاي ملي و جهاني سبب رونق صنعت گردشگري، اعتلاي فرهنگي و از همه جالب تر نزديكي جوامع بشري با يكديگر خواهد شد و ما مي توانيم از طريق مشتركات جهاني سنگ نگاره ها ي كهن ايران، ابتكار عمل گفتمان هاي جهاني را به دست بگيريم و از منظر آنها تعامل فرهنگي بين مللي و بويژه انديشمندان جهاني را با محافل مطالعاتي ايران در برداشته باشيم و از مترتبات سياسي اجتماعي آنها نيز بهره مند شويم.

نقشه استان هايي كه درآنها سنگ نگاره هاي حكاكي Petroglyphs و رنگين نگاره Pictographs كشف شده و نگارنده آنها را طي بيش از ده سال گزارش يا كشف نموده است.

با احترام- محمد ناصري فرد

دكتراي باستان شناسي هنر

۱- محوطه هاي ۳۱ گانه تيمره (كوه هاي اطراف خمين)

[۲] – پرفسور مارسل اُت Marcel Ot Professor ، كتاب موزه هاي سنگي، هنرهاي صخره اي (سنگ نگاره هاي ايران ) ص ۲۰ تا۲۲، اثر نگارنده.

خبرگزاري ميراث فرهنگي ۱۳۸۷/۵/۲۱ – ۱۱:۲۶:۰۰

[۳] – Marcel Ott, Professor of Prehistoric at Liege university(Belgium) and the correspondent of Cultural Heritage Agency.

[۴] – IRAN PETROGLYPS, IDEOGRAM SYMBOLS.

همان منبع- [۶

درباره سنگ نگاره های ایران Iran Petroglyphs ,آثار علائم و نشانه های حکاکی شده بر روی سنگها و صخره ها

جهت اطلاعات بیشتر و آشنایی با آثارشناسی دفینه ها به پکیج کامل گنج یابی کتاب های ( چشم طلایی ، اسرار کاوش ، میراث زرین ) مراجعه کنید

ردیاب جیوه ای