روشهای به دست آوردن مال و کسب رزق و روزی حلال

همواره بشر به دنبال يافتن عوامل و آثار رفتار خويش بوده است، انسان‌ها علاقه مندند تا بدانند چه عواملي باعث تفاوت مالي ميان آنها مي شود و براي توسعه در روزي چه بايد كرد، عالم خلقت بر اساس قانون علت و معلول آفريده شده و تمام ذرات آن با يكديگر مرتبط هستند. زيباترين بيان در رابطه با علت‌هاي فقر و ثروت در سخنان بيشينيان دين آمده است. در آيات و خصوصاً در روايات اهل‌بيت عوامل فراواني را براي گشايش روزي و فقر و تنگدستي برشمرده‌اند، اگر چه رابطه ي برخي از اين عوامل با ثروت و فقر بر ما پوشيده است اما بي ترديد گفتار آنان بهترين و زيباترين بيان در اين رابطه است. گل هاي زيبايي را در باغي سرسبز تصور كنيد كه باران رحمت يكسان بر آنها مي‌بارد. باغبان يكي از آنها آفت را مي‌شناسد و در تغذيه و آبياري گل‌ها مي‌كوشد، هر روز طراوت وشادابي غنچه هاي شكفته، زبان عابران را به تحسين وا مي دارد ، اما باغبان ديگر بي خبر از باغباني، نه آبياري مناسب را مي داند و نه آفت زدايي مي كند، گل‌هاي اين باغ پژمرده و غم انگيز مي شود.
اكنون گل وجود انسان نيز چنين است بهره‌هاي دنيوي، ثروت و نعمت‌هاي الهي همان باران رحمتي است كه بر همگان مي بارد، يكي براي داشتن گل‌هاي سرخ و زيبا، ميوه هاي خوشبو و رنگين راه را مي شناسد و از آفات و آسيب‌ها با خبر است، ميوه فضيلت و كمال مي‌چيند و گل‌هاي معرفت را پرورش مي‌دهد. اما ديگري آسيب‌ها را نمي‌شناسد، سم‌هاي زهرآگين را براي تغذيه ي گل وجودش به كار مي‌گيرد، بي خبر از آن كه ريشه اش مي‌سوزد و ميوه‌هايش پست و غيرقابل استفاده مي‌شود. آفات و آسيب‌هاي گل وجود انساني، همان گناهان به ويژه مال حرام و لقمه‌ي حرام است.
نسيم رحمت الهي، همواره مي وزد. اما تنها كساني كه با خورد و خوراك حلال، لطافت خويش را حفظ كرده اند، آن را احساس مي كنند و با آرامشي وصف نشدني در كنار ساحل امن نجات مي نشينند و عاقبت طوفان زدگان حرام را نظاره مي‌كنند. باغبانان حقيقي همان پيشوايان الهي، نيز بشر را از آلودگي به مال حرام، برحذر داشته‌اند و آثار ناگوار آن را يادآور شده‌اند.
پژوهش حاضر در هفت فصل تنظيم شده تا آفات روحي و جسمي مال حرام را تبيين كند، پرده از چهره‌ي زشت آن بردارد و ميوه‌هاي ناخوشايند آن را معرفي كند و راه كارهاي به دست آوردن روزي حلال و كليدهاي ثروت و خوشبختي را براي همگان بيان كند و علت‌هاي فقر و نداري را به طور كامل ذكر كند.

معناي رزق و روزي:

روزي:
واژه‌اي است فارسي كه به معناي خوراك روزانه آنچه روز به روز به كسي داده مي‌شود و قسمت او مي‌گردد و نيز ضروريات زندگي به كار رفته است.
رزق:
واژه اي است عربي و معادل روزي است كه به معناي خوراك روزانه، نصيب و بهره به كار رفته است.
در اصطلاح، رزق چيزي است كه مي توان از آن بهره‌برداري كرد و كسي نمي‌تواند جلوي آن را بگيرد.
بنابراين رزق چيزي است كه قابليت بهره برداري دارد، در نتيجه رزق هر كس غير از دارائي و ثروت اوست. پس رزق هر كس به ميزان برخورداري او از نعمت ها است نه ميزان دارائي اش(محمدعلي قاسمي، گشايش روزي، ص ۱۹٫)
اقسام رزق:
«رزق را داراي چهار نوع برشمرده اند : رزق مضمون، رزق مقسوم، رزق مملوك، رزق موعود».
رزق مقسوم : رزقي است كه در ازل تقسيم شده و در لوح محفوظ نوشته شده است . (۱)
رزق مملوك : رزقي است كه در ملكيت شخص در آمده است.
رزق موعود: رزق خاصي است كه خداوند، صالحان و عابدان را به آن وعده داده است.
رزق مضمون : خوردني و نوشيدني است كه به اندازه مورد نيازانسان ازطرف خداوند ضمانت شده است . (۲)
در تقسيم بندي ديگري، مي توان رزق را دو نوع ظاهري و باطني يا به عبارتي مادي و معنوي تقسيم كرد:
رزق مادي : مانند خوردني‌ها و پوشيدني ها.
رزق معنوي : مانند علوم و معارف ، نبوت و … . (۳)
بسياري از دانشمندان اسلامي فرمودند كه در آيات الهي و احاديث پيشوايان، واژه ي رزق به معناي رزق حلال است،‌ به اين معنا وقتي خداوند در آيه‌اي مي فرمايد: «مؤمنان كساني هستند كه: ينفقون مما رزقناهم؛(۴) . از آن چه به ايشان روزي كرديم انفاق مي كنند»، يعني از روزي حلال خويش به ديگران مي‌دهند.
از ديدگاه حضرت علي (ع) روزي بر ۲ قسم است: «آن كه تو را مي‌خواهد و آن كه تو او را مي‌جويي. كسي كه دنيا را مي خواهد، مرگ نيز او را مي طلبد تا از دنيا بيرونش كند وكسي كه آخرت خواهد، دنيا را مي طلبد تا روزي او را به تمام بپردازد.( محمد دشتي، نهج البلاغه، حكمت ۴۳۱)(۵)
رزق در قرآن كريم:
واژه‌ي رزق در قرآن نيز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آيه اشاره مي كنيم :
«و لا تمدن عينيك الي ما متعنا به ي ازواجاً منهم زهره الحيوه الدنيا لنفتنهم فيه و رزق ربك خيرٌ وأبقي».(۶)
هرگز چشم خود را به نعمت‌هاي مادي كه به گروه‌هايي از آنان داده ايم، ميفكن كه اين‌ها شكوفه‌هاي زندگي دنيا است و براي اين است كه آنان را بيازمائيم و روزي پروردگارت بهتر و پايدارتر است.

«و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا في الارض و لكن ينزل بقدر ما يشاء انه بعباده‌ي خبيرٌ بصير».(۷)
اگر خداوند روزي را براي همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمين طغيان مي كنند، از اين رو به مقداري كه مي خواهد نازل مي كند، او نسبت به بندگانش آگاه و بينا است.
معيار گستردگي و تنگي روزي:

هرگز نبايد تصور كرد كه وسعت رزق دليل بر محبت خداوند و يا تنگي معشيت دليل بر خشم و غضب او است، زيرا خداوندگاه انسان را به وسعت روزي آزمايش مي‌كند و اموال سرشاري در اختيارش قرار مي دهد و گاه با تنگي معيشت ميزان مقاومت و پايمردي او را روشن مي‌سازد و آنها را از اين طريق پرورش مي‌دهد.(۸)
سرمايه و ثروت، گاهي زمينه ساز فساد و گناه مي شود، زيرا وقتي انسان‌ها خود را بي نياز از خداوند مي‌بينند، طغيان مي كنند. «إن الانسان ليطغي أن رءاه استغني؛ همانا انسان طغيان مي‌كند، زيرا خود را بي نياز مي‌بيند، گاهي ثروت مايه بلا و عذاب جان صاحبان آن‌هاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها مي‌گيرد. چنانچه قرآن كريم در اين باره مي فرمايد :
«فلا تعجبك اموالهم و لا اولادهم انما يريدالله ليعذبهم بها في الحياه الدنيا و تزهق انفسهم و هم كافرون». (۹)
فزوني اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به اين وسيله در زندگي دنيا مجازات كند و در حال كفر بميراند. در جايي ديگر خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد‌:
«ايحسبون انما نمدهم به من مال و بنين نسارع لهم في الخيرات بل لا يشعرون)) (۱۰)
آيا آنان چنين مي‌پندارند كه امـوال و فرزنـداني را كه به آنها داديـم براي ايـن است كه درهـاي خيـرات را به رويـشان بگشائيـم، چنين نيـست آنهـا نمي فهمند».

نقش تلاش انسان‌ها در تقدير روزي:

نبايد از آياتي كه در زمينه ي تقدير و اندازه گيري روزي به وسيله ي پروردگار آمده چنين استنباط كرد كه تلاش‌ها و كوشش‌ها نقشي در اين زمينه ندارند و اين‌ها را بهانه‌ي تنبلي و فرار از زير بار مسئوليت‌ها و مجاهدت‌ها در مقياس فرد و اجتماع قرار داد، كه اين پندار بر ضد آيات فراواني از قرآن مجيد است كه سعي و كوشش را معيار موفقيت‌ها شمرده است(۱۱).
همانگونه كه در آيات قرآن آمده است :
«لئن شكرتم لأزدينكم (۱۲)»
هرگاه شكر نعمت‌ها را به جا آورديد و آن را در مصرف واقعي صرف كنيد، نعمت را بر شما افزون مي كنم.
در جايي ديگر خداوند فرموده است كه مردم بايد همواره براي كسب روزي تلاش كنند:
«هو الذي جعل لكم الارض ذلولاً فامشوا في مناكبها و كلوا من رزقه(۱۳)».
او كسي است كه زمين را تسليم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه برويد و از رزق آن استفاده كنيد.

قدرت خدا در روزي رساني:

از امام علي (ع) پرسيدند : اگر در خانه ي مردي را به رويش ببندند روزي او از كجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جايي كه مرگ او مي آيد(۱۴).
همانگونه كه در آيه‌‌ي «إن الله هوالرزاق ذوالقوة المتين(۱۵) »؛همانا خداوند روزي دهنده و صاحب قدرت محكم است، آمده است.

خداوند روزي رسان:

از امام علي (ع) پرسيدند كه چگونه خدا با فراواني انسان‌ها به حسابشان رسيدگي مي‌كند؟ حضرت پاسخ دادند :
آن چنان كه با فراواني آنان روزيشان مي دهد! و باز پرسيدند: چگونه به حساب انسان‌ها رسيدگي مي كند كه او را نمي بينند؟ فرمود: همان گونه كه آنان را روزي مي‌دهد و او را نمي‌بينند(۱۶).
قرآن تأكيد دارد كه انسان‌ها روزي بخش خود را تنها خدا بدانند و از غير او تقاضا نكنند و به دنبال اين ايمان و توكل بر نيرو و تلاش و سعي خود متكي باشند همانگونه كه در ذيل آيه‌ي: «هل من خالق غيرالله يرزقكم من السماء و الارض(۱۷)»
آيا خالقي غير از خدا وجود دارد كه شما را از آسمان و زمين روزي دهد.
«فابتغوا عندالله الرزق(۱۸)»تنها روزي را نزد خدا بجوئيد.
معناي وسيع تر روزي:

روزي معني وسيعي دارد كه روزي هاي معنوي را نيز همانگونه كه بيان كرديم در بردارد، بلكه روزي اصلي همين روزي معنوي است، در دعاها تعبير به رزق در مورد روزي‌هاي معنوي بسيار به كار رفته است، در مورد حج مي‌گوئيم‌: اللهم ارزقني حج بيتك الحرام. در مورد توفيق اطاعت و دوري از معصيت آمده: اللهم ارزقني توفيق الطاعه و بعد المعصيه(۱۹). در دعاهاي روزه ماه مبارك رمضان مي خوانيم:
« اللهم ارزقني فيه طاعه الخاشعين»(۲۰).
هدف اين است كه با تمام تلاش ها و كوشش ها باز به روشني مي بينيم دست ديگري نيز در كار است كه گاه نتيجه ي تلاش ها بر باد مي رود و گاه به عكس، تا مردم فراموش نكنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» كار مي كند.

ارزش تلاش براي روزي حلال:

طلب حلال در مقام جهاد:
اسلام كار را يك نوع جهاد در راه خدا مي داند.
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:«‌كسي كه در راه كسب روزي حلال براي خانواده اش تلاش كند مجاهد و حركت كننده در راه خداست»(۲۱).

كسب حلال و شرافت:

كار و تلاش مشروع براي كسب روزي حلال هر چه كه باشد، باز موجب شرافت و كرامت انسان مي شود و بهتر از آن است كه انسان دست خويش را پيش از ديگران دراز كند و سربار آنان باشد.
پيامبر اكرم(ص) در اين باره فرمودند: «اگر انسان هيزم را بر پشت خويش حمل كند، بهتر از آن است كه دست گدائي پيش ديگران درازكند كه معلوم نيست، چيزي به او بدهند يا ندهند ».

كسب حلال بهترين عبادت:

از ديدگاه پيشوايان معصوم عليهم السلام اگر نيت‌ها خالص باشد و كار از راه حلال صورت گيرد، همه كارهاي انسان رنگ الهي به خود مي گيرد و ارزشي غير قابل وصف پيدا مي‌كند.
رسول خدا (ص) مي‌فرمايد:«عبادت داراي هفتاد جزء است كه با فضيلت‌ترين آنها طلب روزي حلال است»(۲۲).

عوامل رساننده و افزاينده روزي:

از ديدگاه معصومين عوامل فراواني ذكر شده كه باعث زيادشدن روزي مي شود:
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بيته زيدفي رزقـه»(۲۲) ؛هركه باخـانـواده‌ي خود نيكوكار باشـد، روزيـش زيـادمي شود.
امام صادق(ع) در جايي ديگر فرمودند: « ان البر يزيده في الرزق»(۲۳)؛ نيكوكاري، روزي را زياد مي‌كند.
امام علي(ع) فرمودند: «والعسر ليفسد الاخلاق، التَّسهل يدرالارزاق»)(۲۴)؛
سختگيري، اخلاق را تباه مي‌كند، آسان گيري (براهل و عيال و معاملات) روزي‌ها را سرازير مي كند.
امام باقر(ع) فرمودند: « الزكاه تزيد في الرزق»(۲۵)؛ زكات دادن روزي را زياد مي كند.
امام علي در جايـي ديگر فرمـودند:«من حسنت نيتـه، زيد في رزقه»(۲۶)
هر كه خـوش نيـت باشد، روزيـش زيـاد مي‌شود.
پيامبر اكرم فرمودند :‌« صدقه زياد بدهيد، تاخداوند به شما روزي بدهد».(۲۷)

حكم كسب درآمد حلال:

رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فريضية علي كل مسلم و مسلمة»(۲۸)؛ كسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلماني واجب است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»(۲۹)؛ كار كردن براي كسب درآمد حلال جهاد است.

عوامل روزي بر:

امام باقر(ع) فرمودند : «ان العبد ليذنب الذنب فيزوي عنه الرزق»(۳۰)
بنده گناه مي كند و به سبب آن روزي از او زده مي شود.
ديدگاه پيامبر راجع به عاملي كه روزي را از بين مي برد اين است كه ايشان فرمودند:
«هركه حقي از حقوق برادر مسلمان خود را پايمال كند، خداوند بركت روزي را بر او حرام گرداند مگر آن كه توبه كند». (۳۱)
امام صادق(ع) فرمودند: «كثرهُ السحت يمحق الرزق» ؛ حرامخواري زياد، روزي را مي برد. (۳۲)

بهترين روزي:

بهترين روزي آن است كه انسان را كفايت كند. از پيامبر خدا رسول اكرم (ص) روايت شده است:
«طوبي لمن أسلم و كان عيشه كفافاً»(۳۳) ؛ خوشا به حال كسي كه مسلمان باشد و زندگيش به قدر كفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترين روزي آن است كه به قدر كفايت باشد»(۳۴).

بسندگي به كفاف:

امام علي (ع) فرمودند:« آن كس كه به اندازه كفاف بسنده كرد، به آسايش دست يافت و از زندگي آسان و خوشي برخوردار شد»(۳۵).
امام صادق(ع) فرمودند: «در انجيل آمده است كه عيسي (ع) عرض كرد:«بار خدايا! صبح يك گرده‌ي نان جو، شب گرده‌اي ديگر مرا روزي فرما و بيش از اين روزيم مده كه دچار طغيان شوم»(۳۶).

فقر از ديدگاه پيشوايان دين:

۱ـ‌ فقر و بدبختي :

واژه «بدبخت» به معناي كسي است كه داراي بخت و اقبال بد باشد، از اين رو به كسي كه مصيبت‌ها، فلاكت و رنج فراوان دارد بدبخت مي‌گويند. در ميان گفتار پيشوايان دين يكي از عوامل بدبختي فقر و تهيدستي است.
امام علي مي‌فرمايند:«الفقر مع الدين الشقاء الاكبر(۶۷) ؛ازبزرگترين بدبختي‌ها اين است كه بدهكاري با فقرهمراه شود.

۲ـ فقر و نداري :

امام علي (ع) مي‌فرمايد:«هشدار! آگاه باشيد كه از جمله بلاها و بدبختي‌ها تهيدستي و نيازمندي است»(۶۸).
امام صادق(ع) مي فرمايد:«خدايا! از نداري و از دست دادن توان اقتصادي ودرذلت افتادن به تو پناه مي برم»(۶۹). آري در اين سخنان فقر همان نداري و نيازمندي است كه بايد از عواقب شوم و ذلت بار آن به خداوند متعال پناه برد و از او كه روزي دهندة همه ي موجودات است درخواست نمود تا وسعت رزق و آسايش عنايت فرمايد.

۳ـ فقر و وابستگي :

انسان ناچار از برآوردن بسياري از نيازهاي مادي و معنوي خود و خانواده است، ازاين رو اگر خود نتواند كمبودهاي زندگي را تأمين كند، وابسته به ديگران خواهد شدو وابستگي به افراد ثروتمند پيامدهاي مناسبي نخواهد داشت.
امام سجاد(ع) به پيروان خويش فرمان مي دهد كه:« اظهر الياس من الناس فان ذلك من الغناء و اقل طلب الحوائج إليهم، فان ذلك فقر حاضر»(۷۰). اميد خويش را از مردمان ببر، كه اين يك بي نيازي است و از درخواست كردن حاجت از ايشان بكاه كه خواستن فقري حاضر است.

۴ـ فقر و تلخ كامي:

دنيا براي انسان خانه‌ي بسياري از مشقت‌ها و تلخ كامي‌هاست، دردها، رنج‌ها، مريضي‌ها، بي‌عدالتي‌ها و … همه و همه تلخي هايي است كه كم و بيش در طول زندگي هر انساني، او را به مشقت وا مي‌دارد. اما گاه كمبود وسائل لازم زندگي، غذا، لباس و مسكن بحراني مي آفرينند كه هيچ گاه از صفحه‌ي ذهنش محو نمي‌شود.
امام صادق (ع) به نقل ازلقمان حكيم مي فرمايد: «و ذقت المرارات كلها، فما ذقت شيئاً اَمْرَّ من الفقر»(۷۱). مزه ي تمام تلخي ها را چشيدم، ولي چيزي تلخ‌تر از فقر به ذائقه ام نرسيد.

۵ـ فقر و ذلت:

يكي از آثار ناخوشايند فقر، ديدگاهي است كه عموم مردمان نسبت به فقير دارند، تحمل نگاه‌هاي تحقير آميز همراه با ترحم گاه سخت تر از فقر و نداري است.
امام علي (ع) مي فرمايد:«‌القلهُ ذلهٌ»(۷۲) ؛ كمبود امكانات اقتصادي ، ذلت آور است.

۶ـ فقر و پريشاني:

در سخن پيشوايان معصوم، فقر سبب پريشاني و غم و اندوه معرفي مي شود. تاكنون از سخنان امامان معصوم عليهم السلام دريافتيم كه محروميت از امكانات ضروري زندگي، ريشه‌ي پريشاني، از دست دادن جايگاه اجتماعي، تلخ كامي، وابستگي و بدبختي و بسياري از پيامدهاي ديگر مي‌شود، از اين رو از انسان‌هاي مؤمن و غيرمؤمن خواسته شده است براي به دست آوردن روزي و توسعه دادن امكانات اقتصادي بكوشند و آن را در راستاي اهداف معنوي خويش به كار بگيرند.
امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «كسي كه معشيت توسعه يافته ندارد، عقل و انديشه‌اش آشفته، دلش مشغول و زندگي اش نابسامان و ناقص است»(۷۳).
به فرموده‌ي امام علي (ع):«ان الفقر مدهله للنفس، مدهشة للعقل، جالب للهموم»(۷۴) ؛ فقر نفس را پريشان و عقل را حيران مي‌سازد و باعث هجوم غم ها مي شود.

عوامل فقر:

بسياري از كارهاي حرام و مكروه باعث فقر وتنگدستي مي‌شود، كسي كه خواستار گشايش در روزي است، ابتدا بايد از اين رفتارها دوري كند، سپس با تلاش و كوشش و با اميد و توكل به خداوند، به دنبال رزق خود برود. اكنون عوامل فقر و تنگدستي را به ترتيب اهميت يادآوري مي‌كنيم:

۱ـ گناه:

يكي از عوامل كاهش روزي گناه و معصيت الهي است. هر گناهي كيفر و آثاري دارد كه در دنيا و آخرت دامن گير انسان مي شود.
امام رضا (ع) مي‌فرمايد: «ان مؤمنَ لينوي الذنب فيحرم رزقه»(۷۵) ؛
همانا مؤمن نيت گناه مي‌كند و از رزقش محروم مي شود.
امام باقـر(ع) مي‌فـرمايد: «ان العبد ليذنب الذنب فيزوي عنـه الرزق»(۷۶) ؛
بنـده مرتـكـب گنـاه مي‌شود، روزي وي ازاو زده مي شود.
امام علي (ع) مي فرمايند: «توقوا الذنوبَ فما من بليَّه و لانقص رزق الا بذنب حتي الخرش والكبوه و المصيبه»(۷۷) ؛ از گناهان بپرهيزيد، زيرا هيچ بلا و كم شدن روزي حتي خراش‌ها و زخم‌هاي بدن و سقوط و افتادن و هر مصيبتي از گناهان سرچشمه مي گيرد. هنگامي كه انسان با گناه و معصيت هاي الهي از ساحت مقدس خداوند فاصله مي گيرد، رزق و روزي حلال هم كه در سايه توجه به خدا به دست مي آيد، از دسترس او دور مي شود و زندگي او رنگ خدايي را از دست داده و رنگ شيطاني و زشتي به خود مي گيرد و مصداقي از آيه:«‌و من اعرض عن ذكري فإن له و معيشه ضنكا»(۷۸) هركس از ياد من روي گرداند زندگي ذلت باري خواهد داشت» مي گردد.
حضرت صادق (ع) مي فرمايد: «مؤمن به خاطر قصد و نيت گناه از روزي خويش محروم مي‌شود»(۷۹).

۲ـ كفران نعمت :

از عوامل كاهش روزي، كفران نعمت‌هاي الهي است، قرآن كريم در اين باره مي‌فرمايد: خداوند قريه‌اي را به عنوان مثال مطرح مي نمايد كه داراي امنيت و آسايش بودند و روزي فراواني به ايشان مي‌رسيد، آنان نسبت به نعمت‌هاي الهي كفران ورزيدند، از اين رو خداوند لباس گرسنگي و ترس را بر آنان پوشاند(۸۰).
هنگامي كه شخص كفران نعمت مي كند، لياقت داشتن آن را ندارد، خداوند نيز رحمت و نعمت خويش را از او دريغ مي كند. كفران نعمت تنها به ناسپاسي زباني نيست، بلكه به كار بستن نعمت هاي الهي در غير مسير طاعت و بندگي و خدمت به خلق خدا، از نمونه‌هاي بارز كفران و ناسپاسي در مقابل نعمت هاي الهي است.
اسراف و دور ريختن نعمت و به كارگرفتن اعضاي بدن در مسيرگناه، چشم در نگاه به نامحرم، زبان در گفتن ناحق و غيبت و دروغ و… دست در ظلم به ديگران، انديشه در گناه، گوش در شنيدن آن چه حرام است و استفاده از اموال در گناه و عصيان، همه و همه مصداق كفران و ناسپاسي نعمت پروردگار است(۸۱).

۳ـ اسراف :

اسراف يعني خارج شدن از مسير طبيعي، هنگامي كه نعمت‌ها را در غير مسير آن به كار بگيريم رشد نمي‌كند، بلكه به سوي زوال پيش مي رود.
اميرالمؤمنين علي (ع) مي فرمايند:« اسراف سبب فقر و نيازمندي است و ميانه روي باعث بي نيازي مي شود»(۸۲).

۴ـ احتكار :

پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند:«‌هركس كالاي مسلمانان را احتكار كند، خداوند متعال او را به جذام مبتلا كرده و از جهت مالي نيز ورشكسته مي شود»(۸۳).

۵ـ ربا :

از عوامل ديگر فقر ربا خوردن است، خداوند بركت را از سود به دست آمده از معامله و قرض ربوي، برداشته است.
عثمان به عيسي نقل مي كند شخصي به امام صادق عرض كرد: خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: يمحق الله الربا و يربي الصدقات؛ خداوند ربا را نابود كرد، ولي صدقات را زياد مي‌كند». ولي مي‌بينيم كه بعضي ربا مي خورند و اموالشان به ظاهر زياد مي شود. امام در پاسخ فرمودند: «چه نابودي از اين بالاتر كه يك درهم ربا دين انسان را نابود مي‌كند و اگر توبه كند، باز هم اموالش از بين رفته و نابود مي‌شود»(۸۴).

۶ـ تظاهر به فقر:

برخي افراد در هر سخن و صحبتي خويش را فقير و تهي دست جلوه مي‌دهند، اين رفتار ناپسند خود ناسپاسي در پيشگاه الهي است، بلكه جلوه اي از زشت ترين درويي‌ها است.
پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: «من تفاقر افتقر»(۸۵)؛ كسي كه خود را به فقرو تهي دستي بزند، فقير و نيازمند مي‌شود.
اميرالمؤمنان علي(ع) مي فرمايند:« تظاهر به فقر، سبب فقر مي شود»(۸۶).

۷ـ درخواست از ديگران :

يكي از عوامـل فقر اين است كه انسان خداي متعال را فرامـوش كند و تصـور كند كه
ديگران بدون خواست خداوند مي توانند حاجت او را برآورند، خداوند اين گونه افراد را به همان كسي واگذار مي كند كه اميد دارند و ديگر ياري خويش را از آنان دريغ مي كند.
اميرالمؤمنان علي (ع) مي فرمايند:« درخواست از ديگران كليد فقر است و روزي را نابود مي كند»(۸۶).
در سخني از رسول اكرم در اين باره آمده است كه ايشان فرمودند:« هركس درخواهش را به روي خويش بگشايد، خداوند نيز در فقر را به سوي او باز مي كند»(۸۷).
پيامبر اكرم (ص) در سخن زيباي ديگري مي فرمايند:« هركس اظهار نياز به ديگران نكند، خداوند بي نيازش مي كند، هركس خود را از حرام باز دارد خداوند او را پاك مي گرداند، هركس از خدا مسألت كند، عطايش مي كند و هر كسي كه در سؤال و درخواست را به روي خود بازكند، خدا در هفتاد نوع فقر را به روي او مي گشايد كه كوچكترين آنها با هيچ چيزي بسته نمي‌شود»()۸۹٫

۸ـ ظلم و ستم :

دنيا خانه مكافات عمل است، هرچه را انجام مي دهيم به خودمان بر مي گردد، ظلم و ستم زودتر از هر چيزي در سرنوشت انسان تأثير گذار است.
اميرالمؤمنان علي(ع) مي فرمايند:«‌در ظلم كردن همين بس كه نعمت‌ها را از انسان دور مي‌كند، ظلم قدم‌ها را مي‌لغزاند، ملت‌ها را نابود ساخته و نعمت‌ها را سلب مي كند»(۹۰).
امام صادق(ع) نيز مي فرمايند:«از جمله گناهاني كه نعمت‌ها را دگرگون مي‌سازد، ستم و سركشي است»(۹۱).

۹ـ تنبلي، كسالت و تن پروري:

يكي از عوامل فقر وتنگدستي، تنبلي و تن پروري است، وقتي انسان از قدرت جسمي و فكري خود بهره نگيرد و بيشتر به فكر خورد و خوراك و استراحت و خوش گذاراني باشد، بايد منتظر نيازمندي و نداري باشد.
اميرالمومنان علي (ع) مي فرمايد:« هنگامي كه كسالت و ناتواني با هم پيوند مي خورند، نتيجه‌ي اين پيوند فقر و تنگدستي است»(۹۲).

۱۰ـ تحقير نعمت‌ها :

نبايد به كوچك بودن و كم بودن نعمت نگاه كرد، بلكه بايد به فرستنده و عطاكننده‌ي آن نگريست، گاهي شخص بزرگي تنها يك كتاب را به انسان هديه مي‌كند ولي انسان تا آخر عمر از آن محافظت مي‌كند و آن را گرامي و سبب افتخار مي‌داند. چه بسا نعمت‌هاي كوچكي كه سبب و راهي به نعمت‌هاي بزرگ مي‌شود و بي توجهي و بي ارزش دانستن آنها محروميت مي‌آورد.
امام رضا(ع) مي‌فرمايند: «لاتستقلوا قليل الرزق فتحرموا كثيره»(۹۳) رزق و روزي كم راناچيز مي‌شماريد، زيرا اين كار شما را از نعمت‌هاي فراوان محروم مي سازد.

۱۱ـ نفرين پدر و مادر:

همانطور كه نيكي به پدر و مادر انسان را ثروتمند و عاقبت به خير مي‌كند، آزار و رنجاندن آنها سبب فقر و تهيدستي مي شود، بي شك نفرين آنها دامن انسان را مي‌گيرد و باعث ذلت و خواري و فقر مي‌گردد.
رسول خدا(ص) مي فرمايد:«از نفرين پدر و مادر دوري كنيد، زيرا به طورحتم به اجابت مي‌رسد و تأثير نفرين آن‌ها از شمشير برنده‌تر است»(۹۴).
حضرت كاظم در بيان آثار نارضايتي و عقوق والدين مي‌فرمايد: «العقوق يعقب القله و يؤدي الي الذله»(۹۵)؛ عقوق والدين كمي و تنگ دستي را به دنبال دارد و انسان را به ذلت وخواري مي‌كشاند.

۱۲ـ بي توجهي به نيازمندان :

خداوند عالم را بهم پيوسته و موجودات را محتاج به يكديگر آفريده است، انسان‌ها نيازمند يكديگرند و بر يكديگر حق وحقوقي دارند، وقتي كسي ثروتمند مي شود بايد به ديگران توجه كند و نياز آنها را برآورد.
رسول خدا(ص) فرمودند: «كسي كه نعمتش افزون مي شود نياز مردمان نيز به او فراوان مي‌شود، اگر نياز آنها را برآورد نعمت‌هاي فراوان ديگري به او مي‌رسد، ولي اگر اين كار را نكند، آن چه را دارد از دست مي‌دهد»(۹۶).

۱۳ـ حرام‌خواري :

چقدر انسان‌ها به دنبال ثروت اگر چه حرام مي گردند و به هردري مي زنند تا مال و منالي جمع كنند، اما غافل از آن كه خداوند بركت را از مال حرام برداشته است و آن را مايه ي فقر و نياز قرار داده است.
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:«هركس مالي را از راه نامشروع و حرام به دست آورد، خداي متعال او را فقير و نيازمند مي سازد»(۹۷). در سخن زيباي حضرت صادق(ع) حرامخواري مايه‌ي نابودي روزي حلال معرفي شده است؛ «كثره السحت يمحق الرزق»(۹۹)؛ حرامخواري زياد روزي را نابود مي كند.

۱۴ـ‌ اظهار حرص :

انسان‌ها بايد وظيفه ي خويش را انجام دهند و بقيه‌ي كارها را به خالق بي همتا وا گذارند، حرص فراوان و آرزوهاي دراز، هيچ تأثيري در سرنوشت نيك و دستيابي به ثروت ندارد، بلكه باعث فقر و تنگدستي ميشود.
اميرالمؤمنان (ع)مي فرمايند:«اظهار الحرص يورث الفقر»(۱۰۱)؛‌اظهاركردن حرص باعث فقر وتنگدستي مي شود.

۱۵ـ‌ عادت به دروغ و قسم دروغ‌:

برخي انسان‌ها براي فروختن جنس خود چند قسم دروغ مي خورند و تا آنجا پيش مي‌روند كه قسم دروغ به عادتي هميشگي براي آنان تبديل مي شود، آنان دروغ مي‌گويند تا به اهداف خويش دست يابند، اما غافل از آن كه كارگردان عالم وجود، خير و بركت را در صدق و راستي قرار داده است.
رسول خدا (ص) مي فرمايند: «الكذب ينقص الرزق»(۱۰۲)؛ دروغ گفتن روزي انسان را كم مي‌كند.

۱۶ـ ترك جهاد:

«جهاد» داراي ارزش و جايگاه ويژه اي است و ترك آن آثار و پيامدهاي ناگواري به دنبال دارد از جمله آثار آن فقر وتنگدستي است.
امام صادق (ع) به نقل از پيامبر (ص) مي فرمايند: «بهشت دري دارد كه به نام مجاهدان ناميده شده است و هنگامي كه مجاهدان با سلام هاي خود به آن مي رسند، باز مي‌شود و آنان وارد مي‌شوند، فرشتگان به آنان خوش آمد مي‌گويند. سپس فرمودند:هر كس كه جهاد را ترك كند، خوار و ذليل مي شود و در زندگي فقير و تهيدست مي گردد و دينش از بين مي رود»(۱۰۳).

۱۷ـ نپرداختن قرض از ترس فقر:

امام باقر (ع) مي‌فرمايند: «اگر كسي قدرت وتوانايي پرداختن بدهكاري خود را دارد، اما از ترس فقر از پرداختن آن امتناع مي‌ورزد، خداي متعال در همان حال نيز مي تواند او را فقير و نيازمند سازد»(۱۰۴).
بسياري از فكرهاي انسان ها و پيش بيني آنها بر اساس حقيقت و واقعيت‌ها نيست، انسان‌ها قرض و مال مردم را نمي‌پردازند و فكر مي‌كنند اين كار باعث فقرآنان مي شود، در حالي كه همه اتفاق‌ها، فقر و ثروت، در اختيار قدرت خداوند متعال است و اوست كه در هر حالي مي تواند انسان را فقير سازد و يا توانگر كند.

۱۸ـ گوش كردن موسيقي:

يكي از عوامل فقر گوش دادن به موسيقي حرام است كه نفاق را در پي دارد.
اميرالمومنين علي(ع) مي فرمايد: «گوش كردن زياد موسيقي، فقر و تهيدستي را به دنبال دارد»(۱۰۵).

۱۹ـ تلاوت نكردن قرآن :

همانگونه كه تلاوت قرآن باعث گشايش روزي مي شود، تلاوت نكردن و فاصله گرفتن از قرآن روزي را كاهش مي دهد.
رسول خدا(ص) در اين باره مي فرمايد: «بهره اي از قرآن، براي خانه‌هاي خود قرار دهيد، زيرا در خانه اي كه قرآن تلاوت مي شود، گشايش و آسايش و نيكي به اهل آن خانه رو مي كند، اموال ساكنان آن فراوان مي‌شود. اما اگر تلاوت قرآن را رها كنند، در تنگنا و سختي قرار مي‌گيرند و خير و بركت آن خانه كم مي شود و مال و ثروت ساكنان آن كاهش مي يابد»(۱۰۶).

۲۰ـ قطع رابطه با خدا :

قطع رابطه با خداوند، يعني دور شدن از درياي رحمت فيض قدرت بي انتها، كسي كه به ياد خدا نباشد و او را نخواند از سرچشمه هستي جدا شده و فقط به اسباب مادي توجه مي كند.
در سخن امامان عليهم السلام آمده است كه فرموده اند : اين كا ر باعث فقير شدن انسان مي شود.
امام صادق (ع) مي‌فرمايد: «من لم يسأل الله من فضله إفتقر»(۱۰۷) ؛ كسي كه فضل خدا را درخواست نكند، فقير و نيازمند مي شود.

۲۱ـ ترك گشايش بر خانواده :

خداوند متعال دوست دارد بروز و ظهور نعمت در ظاهر زندگي افراد نمايان شود، به عبارت ديگر وقتي به بنده اي نعمت عنايت مي كند در ظاهر زندگي او نمود و جلوه پيدا كند و آن نعمت‌ها را در آسايش و گشايش همسر و فرزندانش به كار بگيرد.
يكي از عوامل فقر اين است كه شخص با اين كه مي‌تواند براي خانواده‌اش گشايش ايجاد كند از آن دريغ مي ورزد.
امام رضا (ع) مي‌فرمايند: «سزاوار است كه مرد بر خانواده‌اش، گشايش ايجاد كند تا آرزوي مرگ وي را نكنند.(۱۰۸) سپس امام اين آيه را تلاوت فرمود: «ويطعمون الطعام علي حبهمسكيناً و يتيماًو اسيراً »(۱۰۹) ؛ انسان‌هاي شايسته كساني هستند كه به مسكين و يتيم و اسير غذا مي‌دهند با آن كه خود آن را دوست دارند.

۲۲ـ ترك نهي از منكر :

بي تفاوتي نسبت به گناه در جامعه آثاري تخريب كننده دارد و سبب مي شود عذاب الهي بر آنان فرود آيد و از درگاه خداوند دور گردند. يكي از آثار آن كاهش روزي است.
امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «اگر جوان يا نوجواني در ميان جمع پرورش يابد ولي آنان او را از گناهي كه انجام مي‌دهد بازندارند و توبيخش نكنند، خداي متعال، اولين عقوبت و كيفر آن را كاهش روزي آنان قرار مي دهد»(۱۱۰).

۲۳ـ ولخرجي :

يكي از عوامل فقر، ولخرجي و استفاده از ثروت و مال، بدون تفكرو انديشه است. «ولخرجي» ‌استفاده‌ي نابجا است كه تبذير نيز ناميده مي شود.
حضرت علي (ع) مي‌فرمايند: «كسي كه به تبذير و ولخرجي افتخار كند با ورشكستگي خوار و ذليل مي‌شود»(۱۱۱).
رسول خدا (ص) نيز مي‌فرمايند: «كسي كه در مخارج زندگي ميانه روي كند، خداوند رزق و روزي به او عنايت مي كند و هركس را كه تبذير و ولخرجي كند، از روزي محرومش مي‌سازد(۱۱۲).

۲۴ـ خيانت :

همانگونه كه رعايت امانت و بازگرداندن آن سبب جلب روزي مي شود، خيانت در آن از اسباب فقر و تنگدستي است.
پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند: «بازگرداندن امانت روزي را جلب و خيانت در آن سبب فقر مي‌شود»(۱۱۳).
اميرالمؤمنان علي (ع) مي فرمايند: «امانت داري، روزي را به سوي خود جلب مي كند و خيانت فقر را به خود جذب مي كند»(۱۱۴).

۲۵ـ رد كردن فقير در شب :

كمك به نيازمندان روزي را دو چندان مي سازد، اما رد كردن فقير به خصوص در شب سبب فقر مي شود.
امام علي (ع) مي فرمايند:« رد كردن فقير در شب، باعث فقر مي گردد»(۱۱۵).

۲۶ـ قطع كردن رابطه‌ي خويشاوندي :

صله‌ي رحم آنقدر مهم و اثرگذار است كه چه مؤمن و چه فاجر اگر به آن عمل كنند از آثار آن بهره مند مي‌شوند كه از جمله اين آثار فزوني ثروت ودارايي است.
امام علي (ع) مي‌فرمايند:« اگر خانواده‌اي فاجر گرد هم آيند و به ياري هم بشتابند، خداوند به آنها روزي مي دهد ولي اگر خانواده اي با تقوا، تفرقه و قطع رحم كنند خداوند آنها را از روزي محروم مي كند»(۱۱۶).
امام علي در بياني ديگر نيز مي فرمايند: «هنگامي كه رشته‌ي خويشاوندي بريده شود اموال به دست اشرار مي‌افتد»(۱۱۷).

۲۷ـ خواب قبل از طلوع آفتاب :

ما بسياري از رمز و رازهاي اين عالم را نميدانيم و از آنچه در اطرافمان رخ مي دهد، بي‌خبريم. صبحگاهان، قبل از طلــوع خورشيد، فرشتگان در رفت و آمد بين زمين و آسمان هستند و روزي انسان‌ها را بين آنهـا تقسيم مي كنند.
امام رضا (ع) درباره‌ي اين آيه ي قرآن:« فالمقسمات أمراً»(۱۱۸). قسم به فرشتگاني كه امور را تقسيم مي كنند، مي‌فرمايد: «فرشتگان روزي آدميان را بين طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسيم مي‌كنند، هركس در اين وقت بخوابد از روزي خويش غفلت ورزيده است.(۱۱۹)
امام صادق(ع) نيز مي‌فرمايند: «خواب بامدادان نيكو و مبارك نيست، روزي را بر مي‌گرداند، رنگ انسان را زرد مي كند، رنگ صورت را تغيير مي دهد، خواب انسان‌هاي بدبخت است زيرا خداوند روزي انسان‌ها را بين طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسيم مي‌كند، مبادا در آن هنگام درخواب باشي»(۱۲۰).
اميرالمؤمنان علي (ع) نيز در اثر گذاري اين خواب بر روزي انسان فرمودند:« خواب قبل از طلوع خورشيد سبب فقر و تنگدستي مي شود»(۱۲۱).

راه‌هاي دوري از فقر:

در سخن پيشينيان معصوم (عليهم السلام) رفتارها و راه كارهايي براي جلب روزي معرفي شده است، اگرچه ما رابطه ي آنها را با جلب و گشايش رزق ندانيم، اما اطمينان داريم كه در اين عالم روابطي ميان اشياء و افعال انسان‌ها وجود دارد كه بسياري از آنها بر بشر پوشيده است. اكنون به برخي از آنها اشاره خواهيم كرد:

۱ـ كتمان فقر:

ازكليدهاي وسعت روزي ودوري ازفقر، پنهان كردن فقر ونداري است. رسول گرامي اسلام در اين باره مي‌فرمايند:
«من جاع او احتاج فلتمه عن الناس و افشاه الي ربه كان حقاً علي الله أن يرزقه سنه من الحلال»(۱۲۲) ؛ كسي كه گرسنه شود يا احتياجي داشته باشد ولي آن را از مردمان پنهان كند و تنها نزد خداوند بگويد، برخداوند است كه يك سال روزي حلال روزيش نمايد.

۲ـ تميز كردن ظروف غذا :

دركتاب بحارالانوار روايت است كه امام معصوم (ع) فرمودند:
«هر كس كاسه اي را بليسد، فرشتگان بر او درود مي‌فرستند و براي گشايش روزيش دعا مي‌كنند و حسناتش دو برابر نوشته مي شود»(۱۲۳).

۳ـ كمك و ياري به مؤمنان :

اميرالمؤمنان علي (ع) در آثار ياري به برادران و خواهران ايماني فرمودند:
«كمك و ياري به مؤمن به خاطر خدا، روزي را زياد مي كند»(۱۲۴).

۴ـ دعا براي ديگران :

دعا كردن براي مؤمنان در غياب آنان، داراي آثار فراواني است، يكي از آنها زياد شدن روزي است.
امام صادق (ع) فرمودند:« دعا كردن براي برادر ديني در غياب او، روزي را زياد و بلا را دفع مي‌كند»(۱۲۵). وقتي خداوند مي بيند بنده اش به ياد و فكر ديگران است به او توجه خاص مي كند و دعاي او را درباره ي ديگران نسبت به خود او نيز مستجاب مي كند.
امام صادق(ع) فرمودند: دعاي فرد مسلمان به برادر ديني خود در غياب او، روزي را به سوي دعا كننده مي‌فرستد و بلا را از او دفع مي كند و فرشتگان الهي به او مي گويند: براي خودت دو چندان باشد»(۱۲۶).

۵ـ تكرار جملات اذان :

خداوند دوست دارد هنگامي كه دعوت به سوي خود مي‌كند، مردمان به او توجه كنند و دست از كار خويش بردارند. وقتي كه مؤذن نداي تكبير را سر مي دهد، اگر شنوندگان ندا، پس از او جملات اذان را تكرار كنند ثواب و آثار بي نظير نصيبشان مي شود.
امام رضا (ع) مي‌فرمايند: «فردي در پيشگاه امام صادق(ع) از فقر و نيازمندي شكايت كرد، امام صادق(ع) به او فرمودند:« هرگاه صداي اذان را شنيدي همانطور كه او اذان مي گويد، تو نيز اذان را تكرار كن»(۱۲۷).
درحديثي ديگرآمده است: «حكاية‌الاذان تزيد في الرزق»(۱۲۸) ؛ حكايت و تكرارجمله‌هاي اذان سبب فزوني روزي مي گردد.

۶ـ دست كشيدن از كار هنگام اذان :

اگر هنگام شنيدن صداي مؤذن كه او ما را به ارتباط با خدا دعوت مي كند، دست از كار بكشيم و دعوت او را اجابت كنيم، خداوند روزي ما را فراوان مي گرداند.
اميرالمؤمنين علي (ع) مي‌فرمايند: «اجابة المؤذن تزيد في الرزق»(۱۲۹) ؛ اجابت دعوت مؤذن، سبب فزوني روزي مي شود.

۷ـ مواسات با برادران ديني :

وقتي شخصي برادرش را در سختي مي بيند و اموال خويش را با او تقسيم مي كند، اين رفتار را «مواسات» مي‌گويند. مواسات با برادران و خواهران ديني، سبب گسترش روزي مي گردد.
حضرت علي (ع) مي فرمايند: «مواساة الأخ في الله عزوجل تزيد في الرزق»(۱۳۰) ؛ مواسات با برادر ديني خود، به خاطر خدا، روزي را زياد مي كند.

۸ـ تعقيبات نماز:

خداوند متعال دوست دارد، بندگانش بعد از نمازها، بلافاصله از جاي خويش بلند نشوند بلكه بنشينند، دعا بخوانند و تعقيبات نمازها را انجام دهند، اگر آنان براي به دست آوردن روزي بي‌درنگ پس از نماز به سوي كار و تلاش مي روند، خداوند خود وعده داده است كه روزي ايشان را با انجام تعقيبات چندين برابر جبران نمايد.
اميرالمؤمنان علي (ع) فرمود: به خدا قسم ذكر و ياد خدا بعد از نماز صبح تا طلوع خورشيد، روزي را شتابان‌تر از سفر براي كسب روزي، به انسان مي رساند»(۱۳۱).
حضرت صادق (ع) درنگ پس از نماز صبح را بهتر از يك ماه سفر مي داند و مي‌فرمايد: «كسي كه پس از خواندن نماز صبح تا طلوع خورشيد درنگ كند، اين كار در به دست آوردن روزي، بهتر از سفر يك ماه است»(۱۳۲).
حضرت علي (ع) در بياني راجع به اين موضوع مي‌فرمايند:«انجام تعقيبات بعد ازنماز صبح و عصر روزي را زياد مي كند»(۱۳۳).

۹ـ گفتار نيكو :

امام صادق(ع) فرمودند:« طيب الكلام يزيد في الرزق»(۱۳۴) ؛ خوش كلامي و پاكيزگي در گفتار باعث زياد شدن روزي مي شود.
سيد و زينت عبادت كنندگان، امام سجاد فرمودند:«گفتار نيكو، مال انسان را زياد مي‌كند و روزي را فراوان م‌ گرداند و مرگ را به تأخير مي‌اندازد و انسان را محبوب خاندان خود و وارد بهشت مي گرداند»(۱۳۵).

۱۰ـ نيت نيكو :

امام كاظم (ع) فرمودند:«كسي كه نيت خوبي داشته باشد ، روزيش فراوان مي شود»(۱۳۶).
امام صادق(ع) فرمودند:«هركس زباني راستگو داشته باشد، عمل و رفتارش پاكيزه مي‌شود و هركس نيتش نيكو باشد، خداوند روزيش را فراوان مي كند وكسي كه با خانواده اش خوش رفتار باشد و نيكوكار، خداوند عمرش را افزايش مي دهد»(۱۳۷).

۱۱ـتدبير نيكو :

يكي از عوامل فقر بي تدبيري است، گاه انسان با بي تدبيري همه اموال خويش را حيف و ميل مي سازد، اما تدبير نيكو و يافتن راه چاره مي تواند در فزوني نعمت و جلوگيري از فقر و نياز، تأثير بسزائي داشته باشد.
اميرالمومنين علي بن ابي طالب (ع) مي‌فرمايد:«تدبير صحيح مال كم را افزايش مي دهد و با تدبير نيكو فقري نخواهد ماند»(۱۳۸).

۱۲ـ همسايه خوب بودن :

يكي از آثار همسايه خوب بودن اين است كه روزي انسان زياد مي‌شود.
امام صادق(ع) مي فرمايند:«حسن الجوار يزيد في الرزق»(۱۳۹) ؛ همسايه نيكو بودن روزي را زياد مي كند.
خوب در همسايگي اين است كه در گرفتاري به او كمك كني و در هنگام نياز به او قرض بدهي، برايش هديه اي از غذاها و ميوه‌ها و نوشيدني‌ها ببري، غم و اندوه او را برطرف بسازي، بدون اجازه به خانه ي او نظر نكني و خانه اي مشرف و مسلط بر خانه‌اش نداشته باشي(۱۴۰).

۱۳ـ ازدواج :

خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:«مردان و زنان بي همسر و شايستگان از بندگان و كنيزان خود را به ازدواج در آوريد كه اگر نيازمند باشند، خداوند آنها را از بخشش خويش بي‌نياز مي سازد كه خداوند وسعت دهنده ي دانا است؛ إن يكونوا فقراء يغنيهم الله من فضله والله واسع عليم»(۱۴۱).
حضرت صادق (ع) مي‌فرمايند:«با توجه به اين آيه اگر كسي از ترس تنگدستي ازدواج نكند براستي به پروردگار بدگمان است»(۱۴۲).
پيامبر اكرم(ص) نيز فرمودند:«التسموا الرزق بالنكاح»(۱۴۳) ؛ به وسيله ي ازدواج، رزق و روزي را طلب كنيد و همسر اختيار كنيد كه روزي شما را فراوان مي گرداند.

۱۴ـ با وضو بودن :

هميشه وضو داشتن و با طهارت همراه بودن، آثار و بركات فراواني دارد، يكي از آن آثار زدودن فقر و تنگدستي است.
فردي خدمت رسول خد(ص) رسيد و از كمي رزق شكايت كرد، پيامبر فرمود:«هميشه با وضو و طهارت باش، روزيت فراوان مي گردد»(۱۴۴). آن مرد دستور را عمل كرد و روزيش زياد شد.

۱۵ـ صحبت نكردن در دستشويي :

در سخن اميرالمؤمنان عليهم السلام يكي از چيزهايي كه سبب فزوني روزي مي‌شود ترك كلام و سخن گفتن در دستشويي است. حضرت فرمودند: «ترك الكلام في الخلاء يزيد في الرزق»(۱۴۵) ؛ سخن نگفتن در دستشويي باعث فزوني رزق و روزي مي گردد.

۱۶ـ شستن دست‌ها براي غذا خوردن :

اميرالمؤمنان فرمودند:«غسل اليدين قبل الطعام و بعده زياده في الرزق»(۱۴۶) ؛ شستن دست‌ها قبل از غذا و بعد از آن، سبب افزايش رزق و روزي است.
امام صادق(ع) نيز فرمودند: «دست‌هاي خود را قبل و بعد از غذا بشوئيد، كه اين كار باعث برطرف شدن فقر مي شود و بر عمر شما مي افزايد»(۱۴۷).

۱۷ـ بي نيازي از ديگران :

يكي ديگر از عوامل گسترش روزي و از بين رفتن فقر و تنگ دستي، بي نيازي از ديگران است.

۱۸ـ خوش اخلاقي :

اميرمؤمنان (ع) مي‌فرمايد: «در سايه خوش اخلاقي روزي فراوان مي شود، اخلاق نيكو روزي را فراوان و مايه انس با دوستان مي گردد، بخشنده و خوش اخلاق باشيد، زيرا بخشندگي و خوش اخلاقي مايه ي افزايش روزي و سبب دوستي و محبت مي گردد. گنج روزي در گستردگي اخلاق نيكو پنهان است»(۱۴۸).

۱۹ـ خلال كردن دندان‌ها :

امام صادق(ع) فرمودند:« الخلال يزيد في الرزق»(۱۴۹) ؛ خلال كردن سبب زياد شدن روزي مي شود.
پيامبر (ص) خلالي را به جعفربن ابي طالب داد و فرمود:« اي جعفر خلال كن كه براي دهان مفيد و مايه ي جلب روزي است»(۱۵۰).
امام صادق(ع) در سخني ديگر در اين باره مي فرمايند:« پس از غذا خوردن، خلال كنيد زيرا باعث سلامتي دهان ودندان و عقل مي گردد و روزي را بر بنده جلب مي نمايد»(۱۵۱).

۲۰ـ امانتداري :

يكي از ويژگي هايي كه باعث وسعت روزي مي شود، امانتداري است.
امام صادق(ع) فرمودند:« پيوسته به راستگويي و امانتداري سفارش شده‌ايم(۱۵۲) ، زير آن آن دو كليد روزي هستند».

۲۱ـ مدارا كردن با مردم‌:

از چيزهاي ديگري كه باعث فزوني روزي مي شود، مدارا كردن با مردم است.
رسول گرامي اسلام در اين باره مي فرمايند: «ان في الرفق الزياده والبركه و من يحرم الرفق يحرم الخير»(۱۵۳) ؛ مدارا كردن با مردم باعث زيادي روزي و بركت آن مي‌شود و كسي كه اهل مدارا نباشد از خير و بركت محروم مي شود.
اميرالمؤمنان علي (ع) فرمودند:«هركس نرمش به كار برد، روزيش فراوان مي گردد»(۱۵۴).

۲۲ـ كوچك نشمردن كار :

امروزه بسياري از جوانان را مي‌توان يافت كه دليل بيكاري آنان اين است كه كارهاي بسياري را تحقير و كوچكمي شمردند؛ از اين رو خود را از روزي نهفته در آن كارها محروم مي‌كنند.

راه ها و روشهای به دست آوردن مال و کسب رزق و روزی حلال

۲۳ـ پرداخت زكات :

يكي از عوامل زياد شدن روزي، پرداخت زكات است.
امام باقر (ع) فرمودند: «الزكاة تزيد في الرزق»(۱۵۵) ؛‌پرداختن زكات باعث فزوني روزي مي‌شود.

۲۴ـ شستن ظروف و جارو كردن منزل :

امام صادق (ع) فرمودند: «شستن ظرف هاي كثيف و جارو كردن جلوي منزل، باعث جلب روزي مي شود»(۱۵۶).
امام باقر (ع) فرمودند: «كنس البيوت ينفي الفقر»(۱۵۷) ؛ تميز كردن و جارو كردن خانه، فقر را برطرف مي سازد.
حضرت رضا (ع) نيز فرمودند:«جارو كردن حياط خانه باعث فزوني نزول روزي مي‌گردد»(۱۵۸).

۲۵ـ خوردن آن چه از سفره مي ريزد:

اميرالمؤمنان فرمودند:« أكل ما يسقط من الخوان يزيد في الرزق »(۱۵۹) ؛‌خوردن آن چه از سفره مي‌ريزد، روزي را زياد مي كند.
رسول خدا در سفارش خود به اميرالمؤمنان فرمود:« خوردن هر چه از غذايت بر زمين مي‌ريزد، فقر را از بين مي برد، آنها مهريه ي حورالعين خواهند بود و هركس آن را بخورد قلبش از علم، بردباري، ايمان و نور سرشار مي گردد»(۱۶۰).

۲۶ـ ترك قسم دروغ :

ترك كردن قسم دروغ باعث فزوني نعمت مي‌شود، چه بسيار انسان‌هايي كه براي پيشبرد اهداف خويش وانجام يك معامله سودآور، چندين دروغ مي گويند و چندين بار قسم دروغ مي‌خورند.
اميرالمؤمنين علي مي فرمايند:«اجتناب اليمين الكاذبه يزيد في الرزق»(۱۶۱) ؛ترك قسم دروغ روزي رازياد مي كند.

۲۷ـ رعايت نظافت بدن :

رعايت نظافت بدن و زدودن موهاي زايد بدن سبب زياد شدن روزي مي گردد و فقر را از انسان دور مي‌كند.
امام صادق (ع) فرمودند:« هركس درحمام نوره بكشد و سپس سرتاپاي خويش را حنا بمالد، فقر ازاو دور مي‌شود»(۱۶۲).

۲۸ـ گرفتن ناخن :

گرفتن ناخن و كوتاه كردن سبيل و شستن سر تا خطمي در هر جمعه، فقر را زايل و روزي را فراوان مي‌كند(۱۶۳).
حضرت صادق (ع) فرمودند:«هركه روز پنج شنبه همه ي ناخن‌هاي خود را بگيرد و يكي را براي روز جمعه بگيرد، خداوند فقر را از او دور مي گرداند»(۱۶۴).

۲۹ـ شانه زدن :

حضرت امام صادق (ع) فرمودند:«شانه زدن فقر را از بين مي‌برد و بيماري را نيز از بين مي‌برد»(۱۶۵).
از رسول خدا (ص) روايت شده است :« شانه زدن ريش بعد از هر وضو فقر را از بين مي‌برد»(۱۶۶).

۳۰ـ مسواك زدن :

از عوامل وسعت روزي و بي نيازي مسواك زدن است.
رسول گرامي اسلام (ص) فرمودند:«هركس كه در روز يك بار مسواك بزند، خداوند از او راضي مي‌شود و بهشت خانه‌ي اوست و كسي كه در روز دوبار مسواك بزند سنت وروش پيامبر به جاي آورده است، در مقابل هر نمازي كه مي‌خواند ثواب صد ركعت را به او عنايت مي‌كند و او را بي نياز مي كند»(۱۶۷).

۳۱ـ تجارت :

از پيامبر (ص) روايت شده است:« واسطه و كسي كه اجناس روستائيان را مي خرد و به شهر مي برد، كامياب و رستگار است ولي محتكر مورد نفرين الهي است»(۱۶۸).
در حديثي ديگر، پيامبر فرمودند:« نه دهم روزي در تجارت و يك دهم باقيمانده در گوسفنداري است»(۱۶۹).
اميرالمؤمنان علي (ع) به دوستان خويش فرمودند: تجارت كنيد تا خداوند بر شما مبارك گرداند، زيرا من از رسول خدا شنيدم كه مي فرمود:« روزي داراي ده بخش است، نه بخش آن در تجارت و يكي در غير تجارت است»(۱۷۰).

۳۲ـ‌ ميهمان نوازي :

يكي ديگر از عوامل گشايش روزي، پذيرايي و اطعام ميهمان است، اين اعتقاد كه ميهمان، هديه‌ي خداست، همه دشواري‌هاي مهمان داري را آسان مي كند و خدا كمك مي كند تا وسايل پذيرايي فراهم گردد.
پيامبر (ص) فرمود: «الرزق أسرع إلي من يطعم الطعام من المسكين في السنام»(۱۷۱) ؛ روزي به كسي كه اطعام مي كند سريعتر از چاقو به چربي كوهان مي رسد.

۳۳ـ انگشتر عقيق :

به دست آوردن انگشتر عقيق داراي آثار فراواني است، يكي از آثار آن اين است كه روزي را زياد مي كند.
امام صادق (ع) فرمودند:« و بسياري جاي شگفتي و تعجب است، دستي كه انگشتر عقيق دارد خالي از دينار و درهم گردد… بوسيدن انگشتر عقيق امان از فقر و نداري است»(۱۷۲).
در حديثي ديگر فرمود:«‌كسي كه انگشتر عقيق به دست كند فقير و نيازمند نمي‌شود و بهترين كار را انجام داده است»(۱۷۳).
امام رضا (ع) فرمودند:« عقيق فقر را مي زدايد و نفاق را از بين مي برد»(۱۷۴).

عوامل گرايش به مال حرام:

در بحث از «مال حرام» از موضوعات مهم، شناخت زمينه هاي آلوده شدن به مال حرام است. كسي كه مي‌خواهد آلوده به حرامخواري نشود، بايد زمينه ها و عوامل گرفتاري به اين گناه خانمان سوز را بشناسد و از زمينه ها و عوامل آن جلوگيري نمايد.
كمبود ويتامين‌ها در بدن، انسان را آماده ابتلا به بيماري ها مي كند، كمبودهاي روحي نيز انسان را به سوي گناه وحرامخواري مي كشاند. در بررسي زمينه ها و عوامل حرامخواري، مي‌توان امور فراواني را نام برد، كه هر يك ممكن است در انسان زمينه ساز اين امر باشد، ولي ما دراين جا به برخي از آنها اشاره مي كنيم.

۱ـ وسوسه‌هاي شيطاني:

هنگامي كه فردي تصميم مي گيرد، مال حلال كسب كند و بدون نيرنگ و ربا، غل و غش، دروغ و رشوه و .. لقمه ناني به دست آورد و به غفلت نخورد، شيطان به او وعده فقر مي‌دهد. «كه اگر در پي كسب حلال باشي به جايي نمي رسي و آينده اي نخواهي داشت، فرزندانت بي سر و سامان مي مانند»(۱۷۵).
يكي ديگر از وسوسه‌هاي شيطان، اين است كه به انسان مي گويد اول بارِ خود را ببيند، سپس توبه مي‌كني و ديگر از راه هاي خلاف دست بر مي داري.
قرآن كريم اين فريب شيطان را نيز سرزنش مي كند و در گفتگوي دوزخيان با بهشتيان در قيامت بيان مي‌كند: «منافقان التماس مي كنند كه نگاهي به ما كنيد تا از نور شما استفاده كنيم، وقتي جواب رد مي‌شنوند‌، مي گويند: آيا ما دردنيا با شما نبوديم؟ بهشتيان مي گويـند:چـرا ولي شمـا خودتـان را فريـب داديد ودركـار خيـر امـروز وفـردا كرديد»(۱۷۶).
نوعي ديـگر از وسوسـه‌ي شيـطان اين اسـت كه انسـان را وسوسـه مي‌كـند كه چـرا زرنـگ و زيـرك نبـاشي و از فرصت‌ها براي پولدار شدن استفاده نكني تو كه عرضه ي رسيدن به ثروت را داري، پس از هوش و توانايي خود استفاده كن و از هر راهي شده ثروت و مال بدست آور، قارون مي گفت:من اين ثروت را به خاطر علم و تخصص خود به دست آورده ام. «انما اوتيته علي علمٍ عندي»(۱۷۷). قرآن در پاسخ اين وسوسه ي شيطاني مي‌گويد: «آيا قارون نمي داند كه ما قوي‌تر از او را نابود كرده ايم، چه بسيار افرادي كه داراي سرمايه، سواد، زرنگي و قدرت بودند و چند روزي را در خيال خويش پيشرفت كردند ولي به جايي نرسيدندوخداوند آنان را مؤاخذه كرد.

۲ـ زمينه‌ي خانوادگي:

يكي از عوامل و زمينه هاي حرامخواري، زمينه هاي زشت خانوادگي است، وقتي در خانواده اي رعايت حلال و حرام نمي شود و اصل به دست آوردن مال و ثروت است، فرزند نيز اين روش را ياد مي گيرد و در آينده هدفش را ثروتمند شدن قرار مي دهد، خود را به آب و آتش مي زند تا به ثروت دست يابد(۱۷۸).

۳ـ احساس حقارت:

يكي از زمينه هاي حرام‌خواري زمينه روحي و رواني است كه انسان با افكار و تخيلات نادرست گرفتار عقده حقارت مي شود و تصور مي كند با دستيابي به مال و ثروت مي‌تواند جايگاه خويش را در جامعه پيدا كند، از اين رو به هر دري مي زند تا خانه اي مجلل، مركبي پيشرفته و ظاهري هم چون ظاهر ثروتمندان داشته باشد. تحقيرهاي شخصيتي اين انسان، سبب مي‌شود مال حرام را نبيند و آن را بر خويش حلال بداند.
سركوب نمودن شخصيت انسان، زمينه هاي دنيا پرستي وگرايش به امور پست وانحرافي را، فراهم مي‌سازدواورا درشهوت ثروت غوطه ور مي كند(۱۷۹).
پيشوايان اسلام مي‌فرمايند: اگر انسان شخصيت خود را بشناسد، هرگز شخصيت بلند مرتبه‌ي خود را در راه‌هاي انحرافي و پست نابود نمي كند.
امام سجاد (ع) مي فرمايد: «‌من كرمت عليه نفسه هانت عليه الدنيا»(۱۸۰) ؛ كسي كه نفس خود را گرامي دارد، امور مادي دنيا در نظرش بي ارزش گردد.

۴ـ محيط:

همانطور كه مكان زباله ها موجب پيدايش و رشد ميكروب‌ها و بيماري‌ها مي شود، محيط فاسد اقتصادي، يكي از زمينه هاي مهم حرامخواري و كسب اموال نامشروع است. وقتي محيط و جامعه به سوي دنيا گرايي و مسابقه در تجملات پيش مي روند، انسان ها براي رسيدن به مقاصد دنيايي خويش راه هاي نامشروع را برمي‌گزينند(۱۸۱).

۵ـ جهل و ناداني:

جهل و ناداني،‌زمينه ساز بسياري از گناهان است، معرفت نداشتن به خداوند، جهل به آثار حرامخواري و سرانجام آن ناآگاهي از كيفر دنيوي و اخروي، سبب انجام اين عمل مي شود.
همانطور كه شخص بي خبر گرسنه، غذاي مسموم را با اشتها مي‌خورد و انسان تشنه ناآگاه آب آلوده را مي‌نوشد، انسان بي خبر از سموم مال حرام، آن را با شادي به دست مي آورد و استفاده مي كند، اما غافل از اين كه به زودي اين سموم زندگي وي را ويران مي سازد(۱۸۲).
اميرالمؤمنان علي(ع) مي‌فرمايد: «الجهل معدن الشرو الجهل اصل كل شر»(۱۸۳) ؛ جهل مركز زشتي است، جهل ريشه و پايه‌ي زشتي است.

۶ـ فقر و تهيدستي:

فقر و نداري، يكي از زمينه هاي مهم حرامخواري است، هنگامي كه اعتقاد و شناخت درستي از خداوند و دستورات او وجود ندارد، وقتي كه حكمت دارايي و ثروت و فقر بر انسان پنهان مي شود و خويش را در گرداب فقر و تهيدستي مي بيند به هر كاري دست مي زند، سرقت مي كند و نيرنگ و غش راه و روش خود مي سازد، تا به مال و ثروت دست يابد و خويش را از اين مهلكه نجات دهد. بنابراين، يكي از زمينه هاي حرامخواري، فقر است كه براي سالم سازي محيط و جامعه لازم است به طور جدي و اساسي با فقر و نداري مبارزه شود(۱۸۴).
اما حق مال و دارايي اين است كه آن را جز از راه حلال به دست نياورده و جز در مورد حلال مصرف نكني، و بيجا آن را خرج نكني و از راه درست آن را به جاي ديگري نبري، قرار ندهي مالي را كه از طرف خداوند است جز در راه او و آن چه وسيله ي راه خداست و كسي كه سپاسگذار تو نيست را بر خودت ترجيح ندهي و سزا است كه درباره آن ترك طاعت خدا نكني تا به جاي تو ميراث بماند براي ديگران و كمك به وارث كني كه از تو بهتر آن را منظور دارد و در طاعت خدا آن را به مصرف برساند و غنيمت را از او ببرد و بارگناه و افسوس و پشيماني به دوش تو بماند و هيچ عنايتي جز به قدرت خدا وجود ندارد(۱۸۵).

۷ـ حرص و طمع:

گاهي سرمايه و ثروت زمينه ساز گناه و طغيان است: « ان الانسان ليطغي ان راه استغني»(۱۸۶) ؛ همانا انسان به خاطر اين كه خود را بي نياز مي بيند، طغيان مي كند. اما علت و دليل نيست بلكه شدت و علاقه به دنيا و ثروت باعث مي شود كه انسان در حرامخواري و تصرفات غيرشرعي واقع شود.

۸ـ‌ خوردن مال حرام

دلي كه از لقمه ي حرام روييده شده باشد كجا و قابليت انوار عالم قدس كجا؟
از حضرت پيغمبر روايت است كه در «بيت المقدس فرشته‌اي هست كه هر شب ندا مي‌كند كه هر كه بخورد چيزي را كه حرام باشد، خدا از او نه قبول مي فرمايد‌سنتي را و نه واجبي را». و نيز از آن سرور روايت است كه فرمودند:«هركه باك نداشته باشد از اين كه هر جا مال را تحصيل كند، خدا هم باك ندارد كه از هر دري او را وارد جهنم كند». و فرمودند:«‌كه هر كه مالي از حرام به دست آورد و به آن صله رحم به جا آورد، يا تصديق كند يا درراه خدا انفاق نمايد، خداوند عالم، همه راجمع مي كند، پس آن را داخل آتش مي كند»(۱۸۷).
پيامبر اسلام همچنين دراين باره فرمودند: «هركه مالي از حرام كسب نمايد، پس اگر آن را صدقه كند از او قبول نمي‌شود. و اگر بگذرد آن را، توشه راه جهنم او مي شود»(۱۸۸).
از امام جعفرصادق (ع) نيز روايت است كه فرمودند: «هرگاه كسي مالي از غير مداخل حلال به دست آورد و با آن حج به جا آورد، چون گويد: «لبيك، اللهم لبيك» خطاب رسد كه نه لبيك و نه سعديك»(۱۸۹).

اموال حلال و حرام و شبهه ناك و درجات آن:

اموال بر سه قسم است:
۱) حلال واضح ۲) حرام واضح ۳) مال شبهه ناك
و از براي هر كدام از اين‌ها درجات بسياري است زيرا كه مال حرام اگر چه همه اش خبيث است وليكن بعضي از بعضي خبيث تر است(۱۹۰).
همچنين مال حلال، اگر چه همه آن خوب است و پاك و ليكن بعضي از بعضي پاك‌تر است و همه‌ي مال مشتبه، مكروه است و ليكن كراهت بعضي از بعضي ديگر شديدتر است(۱۹۱).

اموال حرام از سه قسم بيرون نيست:

۱) آن كه ذات آن حرام است : مثل سگ، خوك.
۲) آن كه به جهت صفتي كه عارض آن شده حرام شده است:مثل طعامي كه به زهر مخلوط شده است.
۳) آن كه به جهت نقص وخللي كه درگرفتن ودادن مال هم رسيده مثل:اموالي كه گرفته مي‌شودبه ظلم و غضب(۱۹۲).

فضيلت اجتناب از مال حرام:

از امام محمدباقر روايت شده است كه: «نيست شيعه ما مگر كسي كه پرهيزكاري را شعار خود كند و خدا را اطاعت كند. پس بپرهيزيد و عمل كنيد به جهت اميد آن چه در نزد خداست. نيست ميان خدا و ميان كسي خويشي و قرابتي، دوست‌ترين بنده نزد خدا پرهيزكارترين و مطيع‌ترين ايشان است»(۱۹۳).
امام صادق(ع) فرمودند:« كسي نمي رسد به آن چه در نزد خداست مگر به ورع و تقوا»(۱۹۴).
امام صادق (ع) فرمودند:«به درستي كه خدا ضامن من شده است از براي كسي كه بپرهيزد از معصيت او، اين كه او را از حالتيكه مكروه دارد نقل كند به آن حاليكه دوست دارد و روزي او رابرساند ازجائيكه گمان نداشته باشد»(۱۹۵).
از رسول اكرم روايت شده است كه فرمودند:« هرگاه لقمه از غذاي حرام در شكم كسي وارد شود، تمام ملائكه آسمان و زمين او را لعنت مي‌كنند و تا زماني كه اين لقمه‌ي حرام درشكم اوست، خداوند به سوي او نظر نمي‌كند و هر كس لقمه‌اي از حرام بخورد، موجبات غضب الهي را فراهم نموده است. پس اگر توبه كند خداوند توبه او را قبول مي كند و اگر بدون توبه از دنيا برود، پس به آتش سزاورتر است»(۱۹۶).

ـ توجه به غذا در آيات قرآن:

در بسياري از آيات قرآن كريم آمده است كه خداوند فرموده است كه به غذاي خود توجه كنيد. از جمله آيات زير :
«فلينظرالانسان الي الطعامه»(۱۹۷) ؛ آدمي بايد به غذاي خود با چشم خود بنگرد.
«يا ايهاالذين آمنوا كلوا مما في الارض حلالاً طيباً»(۱۹۸) ؛ اي مردم از آن چه در زمين است حلال و پاكيزه را تناول كنيد.
«يا ايها الذين آمنوا‌ كلوا من طيبات ما رزقناكم»(۱۹۹) ؛اي اهل ايمان ازروزي‌هاي حـلال و پاكيزه كه ما نصـيب شما كرده ايم بخوريد.
در احاديث علت بسياري از ناهنجاري‌ها، تجاوزها، ظلم‌ها و حتي گوش ندادن لشكر دشمن در صحراي كربلا به سخنان امام حسين (ع) و حمله به امام بزرگوار، لقمه ي حرام معرفي شده است. لذا كسب حلال، پرداخت خمس و زكات و استفاده مادر از غذاهاي طاهر و پاكيزه از جهت ظاهري و باطني همگي در ايجاد و پرورش فرزندان صالح نقش بسزايي دارند و باعث مي‌شوند به رشد و بالندگي جامعه كمك بسزايي بكنند(۲۰۰).

كسب روزي حلال وتأثير آن در صالح شدن فرزند:

كسب حلال به نوعي از فعاليت هاي اقتصادي گفته مي شود كه در چهارچوب قوانين اسلامي و شرعي انجام مي شود. مهمترين خصوصيت آن نفع خود انسان چه از لحاظ مادي و چه از لحاظ معنوي و از طرفي رعايت كردن حق الناس مي باشد. اين سخن گرچه به آساني گفته مي‌شود اما در مقام عمل بسيار سخت است تا جايي كه در بعضي روايات ائـمه طـاهرين عليهم‌السلام تلـاش براي به دسـت آوردن روزي حلـال را ازشمـشيرزدن درميـدان جنــگ سخت‌ترشمرده اند(۲۰۱). در مورد كسب حلال و نيز فعاليت‌هاي اقتصادي مشروع به روايات بسياري در منابع اسلامي برمي خوريم كه ائمه، مؤمنين را به اين گونه فعاليت ها تشويق مي كنند.
وقتي به كوشش شايسته و نيكو در اين راه مي شويم تا آن جا كه رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ كسي كه در راه تحصيل و به دست آوردن روزي براي خانواده كوشش مي كند را به مجاهد في سبيل الله در راه خدا تشبيه مي‌كند. (الكاد علي عياله كلمجاهد في سبيل الله)(۱۰۲).
در مقابل از بيكاري و تنبلي و سربار بر جامعه بودن نهي مي شويم در اين باره مفضل بن عمر از امام صادق (ع) نقل مي كند كه ايشان فرمودند:« لاتكونوا كلا علي الناس»(۲۰۳) ؛ سربار جامعه نباشيد.
از مطالبي كه گفته شد به اين نتيجه مي رسيم كه به طور كلي اسلام با كسب و كار و فعاليت هاي صحيح اقتصادي كمال موافقت را دارد و حتي به آن سفارش اكيد دارد. اما در مقابل از نزديك شدن به مال حرام و شبهه ناك به شدت نهي فرموده است.
امام باقر (ع) در اين زمينه مي فرمايند:« ان الذنوب كلها شديده و اشدها ما نكبت عليها اللحم و الدم»(۲۰۴) ؛ همه‌ي گناهان سخت مي‌باشند و سخت ترين آنها گناهي است كه گوشت و پوست از آن روئيده باشد.
در آخر تذكر اين نكته لازم به نظر مي رسد كه وجود انسان دو بعد دارد، يكي بعد جسم او كه تحت تأثير ظاهري و مادي غذا است و معمولاً ما در مورد ظاهر غذايي كه مي خوريم دقت كافي را به كار ببريم و به بعد معنوي كه حلال و حرام بودن آن است كمتر توجه مي كنيم،‌ بعد ديگر انسان روح اوست كه غذا به شدت بر آن تأثير گذار است تا جايي كه در حالات بعضي از اولياء الله و بزرگان نوشته‌اند كه با خوردن يك لقمه‌ي شبهه ناك آن هم به صورت اتفاقي تا مدت‌ها از توفيق نماز شب محروم شده اند(۲۰۵).
همانگونه كه مولانا جلال الدين بخلي با بيان اصل عليت و نظام علت و معلول در عالم مي‌فرمايد:
چون ز لقمه صيد بيني و دام جهل و غفلت آيد آن را دان حرام
لقمه اي كان نور افزود و كمال آن بود آورده از كسب حلال(۲۰۶)
چندنمونه از تأثير اعجاب انگيز شير در تربيت:
به مادر شيخ انصاري كه يكي از افتخارات عالم تشيع است گفتند: بارك الله چه بچه خوبي تحويل جامعه دادي! مادر جواب داد: من توقع بيشتر از اين از پسرم داشتم. براي اين كه من در دو سالي كه او را شير دادم، هيچ وقت بدون وضو نبودم نصف شب بچه ام گريه مي كرد و شير مي خواست، بلند مي شدم وضو مي‌گرفتم و بعد بچه ام را شير مي دادم(۲۰۷).
نمونه اي ديگر در اين زمينه: همچنين از مادر مقدس اردبيلي سوال كردند: سبب مقام ارجمند مقدس اردبيلي چيست؟ فرمود: من هرگز لقمه اي شبهه ناك نخوردم و قبل از شيردادن بچه وضو مي گرفتم و ابداً‌چشم به نامحرم نينداختم و بعد از شير باز گرفتن در تربيت او كوشيدم و نظافت و طهارت را مراعات داشتم و با بچه هاي خوب او را مي نشاندم(۲۰۸).